Odległe następstwa leczenia choroby nowotworowej

Tegoroczne spotkanie ekspertów ASH poświęcone anemii sierpowatej (SCD) i beta-talasemii było czymś więcej niż przeglądem nowych danych klinicznych. To rozbudowane i wyważone prezentacje współczesnej panoramy: od najbardziej zaawansowanych terapii edycyjnych, które wchodzą do praktyki klinicznej, po te miejsca, w których nawet najlepsza technologia nie uzupełni luk w podstawowej opiece. Przez całą prezentację przewijał się jeden motyw: postęp jest realny, ale nie równomierny.

Zapraszamy do zapoznania się z "Wytycznymi dotyczącymi długoterminowej obserwacji osób leczonych z powodu choroby nowotworowej w dzieciństwie, wieku nastoletnim i wczesnej młodości" opracowanymi przez ekspertów zrzeszonych w Children's Oncology Group (COG) - największej na świecie organizacji zajmującej się wyłącznie badaniami nad nowotworami u dzieci i młodzieży. COG łączy ponad 10 000 ekspertów w dziedzinie nowotworów dziecięcych z ponad 200 wiodących szpitali dziecięcych, uniwersytetów i centrów onkologicznych w Ameryce Północnej, Australii, Nowej Zelandii i Europie.

Dorośli ozdrowieńcy, leczeni w przeszłości z powodu nowotworów wieku dziecięcego, są grupą zwiększonego ryzyka zaburzeń neurokognitywnych oraz problemów ze snem. Do tej pory opisano niewiele interwencji farmakologicznych o możliwych korzyściach w tych późnych efektach ubocznych terapii przeciwnowotworowej. Działanie melatoniny, mimo znanych właściwości wspomagających sen, nie było szeroko opisywane w tej grupie pacjentów.

Choroby sercowo-naczyniowe u dzieci po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym są jednymi z najczęstszych powikłań. Ocena sztywności tętnic, prędkości fali tętna (pulse wave velocity; PWV) oraz skurczowego ciśnienia krwi (central systolic blood pressure; cSBP) są potencjalnymi wskaźnikami chorób sercowo-naczyniowych. Częste hospitalizacje oraz ograniczona aktywność fizyczna mogą prowadzić do znacznego ograniczenia zdolności motorycznych i wydolności fizycznej.

Wyleczenie pacjenta pediatrycznego z nowotworu najczęściej nie jest końcem troski o jego zdrowie. Terapia przeciwnowotworowa może nieść za sobą skutki uboczne oraz długofalowe zdrowotne konsekwencje. Dlatego też bardzo ważne jest kompleksowe monitorowanie powikłań narządowych u takiego pacjenta. Zagadnienie dokładnie opisują poniższe tabele dotyczące radio- i chemioterapii.

W minionym 30-leciu dzięki innowacyjnej, często celowanej i wielolekowej chemioterapii oraz rozwojowi radioterapii i chirurgii w leczeniu wspomagającym znaczącej poprawie uległy wyniki leczenia nowotworów wieku dziecięcego. Liczne analizy wskazują jednak na niedostateczną wiedzę zarówno dorosłych ozdrowieńców, jak i ich rodziców o przebytym leczeniu oraz o jego odległych następstwach.

Ostatnie dziesięciolecia są okresem znaczącego postępu w leczeniu nowotworów u dzieci. Jest to wynikiem wprowadzenia nowych protokołów wielolekowej chemioterapii, coraz częściej celowanej, postępu w chirurgii, radioterapii, anestezjologii, leczeniu wspomagającym, zwłaszcza przeciwgrzybiczym i preparatami krwi. Nad zagadnieniem opieki medycznej prowadzonej u pacjentów, którzy w dzieciństwie przeszli leczenie onkologiczne pochyla się w swojej publikacji prof. Maryna Krawczuk-Rybak.

Zmiany w leczeniu nowotworów u dzieci i młodzieży skutkują znaczącą poprawą 5- i 10-letnich czasów przeżycia w przypadku większości nowotworów populacji pediatrycznej. Jednak wśród ozdrowieńców - pomimo terapii dostosowanych do grup ryzyka - prawdopodobieństwo przedwczesnego zgonu z powodów takich jak wtórny nowotwór, choroby serca, płuc i inne stany przewlekłe jest znacząco wyższe niż w populacji ogólnej.

Publikujemy stanowisko Konsultanta Krajowego w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej, prof. Jana Styczyńskiego, w sprawie wytycznych dotyczących monitorowania stanu zdrowia pacjentów po przebytym leczeniu onkologicznym w dzieciństwie w zakresie odległych powikłań tego leczenia. 

Postęp, jaki dokonuje się w leczeniu nowotworów wywodzących się z układu krwiotwórczego sprawił, że średnie wskaźniki przeżycia u młodzieży i młodych dorosłych osiągają aktualnie ok. 70%. W związku z tym zagadnienie jakości życia w perspektywie długoterminowej ma bardzo duże znaczenie i powinno być tematem rozważań już od momentu pierwszego kontaktu młodego pacjenta z lekarzem. Jednym z ważnych aspektów, który powinien być wcześnie omówiony z chorym i jego rodziną jest ochrona płodności. 

Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL) jest najczęstszą postacią nowotworu u dzieci. Dzięki lepszej stratyfikacji i strategiom leczenia 5-letnie przeżycie pacjentów z ALL w krajach rozwiniętych przekroczyło 90%. Tym samym coraz większa liczba pacjentów przeżywa do wieku, w którym rozważa rodzicielstwo, więc rośnie zapotrzebowanie na informacje dotyczące potencjalnego wpływu leczenia na funkcje rozrodcze zarówno wśród pacjentów z ALL, jak i tych, którzy zakończyli leczenie. 

Niezależnie od tego jaki jest nasz aktualny stan zdrowia i wywiad chorobowy, każdy miał okazję doświadczyć w swoim życiu uniwersalnego, przypisanego wszystkim istniejącym organizmom odczucia, jakim jest ból. 

Diagnoza nowotworu u dziecka u większości osób wywołuje lęk, niepewność i poczucie niesprawiedliwości. Dla najbliższych często oznacza „coś najgorszego, co mogło się przydarzyć” i po początkowym załamaniu, powoduje przyjęcie przez nich postawy bezwzględnej walki o życie podopiecznego. Na szczęście, dzięki ogromnemu postępowi, jaki dokonuje się w dziedzinie onkologii i wprowadzaniu nowoczesnych terapii, rokowanie pacjentów pediatrycznych jest coraz lepsze i często wiąże się z wieloletnim przeżyciem, zwłaszcza w przypadku nowotworów układu krwiotwórczego.

Wielolekowa chemioterapia stanowi podstawę współczesnych metod leczenia nowotworów układu krwiotwórczego u dzieci. Stosując poszczególne grupy leków, należy mieć na uwadze ewentualne ich skutki uboczne, m.in. zaburzenia gastroenterologiczne. Na łamach Acta Haematologica Polonica zaprezentowano przypadki kliniczne dwóch pacjentów z ostrą białaczką limfoblastyczną, leczonych w Klinice Hematologii, Onkologii i Transplantologii Dziecięcej w Lublinie, u których powikłaniem chemioterapii była perforacja jelit. 

Postęp medycyny sprawił, że liczba dzieci wyleczonych z choroby nowotworowej wzrosła do ponad 80%. W odróżnieniu od dorosłych przed ozdrowieńcami z leczonej w dzieciństwie choroby nowotworowej stoi perspektywa przeżycia całego dorosłego życia. Ta stale rosnąca grupa stawia przed lekarzami nowe wyzwania i zmusza do poszerzania wiedzy na temat potencjalnych późnych powikłań po leczeniu przeciwnowotworowym.

Prof. Maryna Krawczuk-Rybak mówi o prowadzonym od 10 lat w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych programie oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci po leczeniu przeciwnowotworowym.