Po wstępnej konsultacji lekarz rodzinny lub pediatra może zlecić podstawowe badania oraz skierować dziecko do onkologa lub hematologa dziecięcego. Następnie, w specjalistycznej poradni lub na oddziale, wykonane zostają różne badania, które mają na celu określenie rodzaju nowotworu, ocenę stopnia jego rozprzestrzenienia oraz ocenę ogólnego stanu zdrowia dziecka.

Badania diagnostyczne u dzieci z podejrzeniem choroby nowotworowej wybierane są w zależności od zgłaszanych objawów, podejrzeń lekarza oraz lokalizacji możliwego guza lub zmian w organizmie. Do najczęściej wykonywanych badań należą:

• Biopsja (igłowa lub otwarta) – w celu pobrania próbki guza do badania histopatologicznego;

• Badania krwi, w tym: morfologia (FBC), biochemia, krzepliwość, posiew krwi, oznaczenie grupy krwi, testy na obecność wirusów;

• Aspiracja szpiku kostnego – przy podejrzeniu zajęcia układu krwiotwórczego;

• Nakłucie lędźwiowe – w przypadku ryzyka obecności komórek nowotworowych w płynie mózgowo-rdzeniowym;

• Badania obrazowe: RTG, USG, TK, MRI – dla lokalizacji zmian i oceny ich charakterystyki; scyntygrafia kości, PET, GFR – w zależności od potrzeby.

Morfologia krwi z rozmazem jest podstawowym badaniem, które pozwala ocenić liczbę i wygląd krwinek. Nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na obecność białaczki lub inne zaburzenia układu krwiotwórczego. Badania biochemiczne oceniają funkcjonowanie narządów, takich jak wątroba, nerki czy trzustka, i mogą sugerować obecność procesów chorobowych lub wskazać powikłania związane z nowotworem.

Badania obrazowe to kluczowy element diagnostyki. Ultrasonografia (USG) jest często pierwszym badaniem wykonywanym u dziecka z podejrzeniem guza – pozwala na szybkie i bezpieczne ocenienie obecności nieprawidłowych struktur. Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) dają szczegółowe obrazy narządów wewnętrznych i struktur mózgu. TK stosuje się zwłaszcza w ocenie zmian w klatce piersiowej i jamie brzusznej, natomiast MRI jest bardziej precyzyjny w obrazowaniu mózgu i rdzenia kręgowego. 

W przypadku podejrzenia guza lekarz może zlecić biopsję – czyli pobranie próbki tkanki do badania mikroskopowego. Biopsja guza pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy zmiana jest nowotworowa i jaki ma charakter. Jeśli nowotwór dotyczy układu krwiotwórczego, konieczna może być biopsja szpiku kostnego.

Badania cytogenetyczne oraz immunofenotypowe to testy laboratoryjne, które analizują cechy komórek nowotworowych – w tym obecność określonych genów, chromosomów i białek powierzchniowych. Pomagają one nie tylko w rozpoznaniu typu nowotworu, ale też w dobraniu najlepszego schematu leczenia. W przypadku podejrzenia, że komórki nowotworowe mogły przedostać się do płynu mózgowo-rdzeniowego (co jest możliwe przy białaczkach lub chłoniakach), przeprowadza się nakłucie lędźwiowe. To badanie polega na pobraniu próbki płynu z kanału kręgowego i analizie jej pod kątem obecności komórek nowotworowych.

Wszystkie te badania są wykonywane zgodnie z zaleceniami lekarzy specjalistów, po ocenie stanu zdrowia dziecka, i stanowią fundament w planowaniu skutecznego leczenia. Ich celem jest jak najszybsze i najdokładniejsze rozpoznanie choroby, co wyraźnie zwiększa szanse na skuteczną terapię i powrót do zdrowia. Stopień zaawansowania nowotworu określa się na podstawie rozmiaru guza i obecności przerzutów, co ma wpływ na dobór leczenia. 

Jak powiedzieć o diagnozie?

Rozmowa z dzieckiem o diagnozie wymaga szczególnej uwagi, empatii i przygotowania. Kluczowe jest, aby rodzice przekazywali informacje w sposób dostosowany do wieku i poziomu dojrzałości emocjonalnej. Młodsze dzieci mogą potrzebować prostych, obrazowych wyjaśnień (np. “lekarze chcą wypędzić złe komórki z twojego ciała”), podczas gdy starsze dzieci i nastolatki mogą oczekiwać bardziej konkretnych informacji o chorobie i leczeniu. Niezależnie od wieku, bardzo ważne jest, by mówić prawdę – dziecko szybko wyczuwa nieszczerość i może stracić zaufanie do rodzica lub zespołu medycznego.

Rodzice powinni unikać używania dramatycznych określeń i skupiać się na tym, co dziecko może zrobić i czego może się spodziewać. Warto podkreślać, że nie jest winne swojej chorobie, że nie jest samo i że wokół niego jest wiele osób, które chcą mu pomóc. Pomocne może być wyjaśnienie roli lekarzy, pielęgniarek i rodziców w procesie leczenia.

Dobrym rozwiązaniem jest prowadzenie rozmowy w spokojnym, bezpiecznym miejscu, w którym dziecko czuje się komfortowo. Należy dać dziecku przestrzeń do zadawania pytań i wyrażania emocji – i być gotowym na to, że będzie płakać, złościć się lub milczeć. Reakcje emocjonalne są naturalne i nie trzeba ich tłumić. Zamiast tego warto okazać zrozumienie i wsparcie. Można też zachęcić dziecko do wyrażania uczuć poprzez rysowanie, pisanie lub rozmowę z zaufaną osobą.

Rodzic, który sam czuje się przytłoczony, może skorzystać z pomocy psychologa dziecięcego lub psychoonkologa. Specjalista ten pomoże dobrać odpowiednie słowa, udzieli wskazówek, jak rozmawiać w sposób wspierający, a w razie potrzeby – przeprowadzi rozmowę razem z rodzicem. Dzięki otwartej i szczerej komunikacji dziecko zyskuje poczucie bezpieczeństwa i wpływu na sytuację, co jest niezwykle ważne w czasie leczenia.

Metody leczenia

Leczenie nowotworów u dzieci wymaga podejścia kompleksowego i indywidualnie dobranego do rodzaju choroby, jej zaawansowania oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Lekarz prowadzący wyjaśni rodzicowi, które leczenie lub kombinacja leczenia jest odpowiednia dla jego dziecka na danym etapie. 

Zanim dziecko zostanie poddane jakiemukolwiek zabiegowi, lekarz wyjaśni jego cel. Poprosi rodzica lub jego dziecko o podpisanie formularza zgody na przeprowadzenie leczenia przez personel szpitala. Gdy dziecko osiągnie wiek 16 lat, zgodę muszą wyrazić zarówno ono samo, jak i jego rodzice. Zanim rodzic lub dziecko zostaną poproszeni o podpisanie formularza, powinni otrzymać pełne informacje na temat rodzaju i zakresu leczenia, jego zalet i wad, wszelkich istotnych zagrożeń lub skutków ubocznych, wszelkich innych metod leczenia, które mogą być dostępne.

Jeśli uzyskane informacje są niejasne, warto poinformować o tym personel, aby mogli wyjaśnić to ponownie. Niektóre metody leczenia nowotworów są skomplikowane, więc nie jest niczym niezwykłym, że potrzebujemy dokładniejszych wyjaśnień. 

Do metod leczenia nowotworów u dzieci należą:

Chemioterapia to leczenie za pomocą leków, które niszczą komórki nowotworowe. Leki mogą być podawane dożylnie, doustnie lub w zastrzykach. Często jest to pierwszy krok leczenia – szczególnie w przypadku białaczek i chłoniaków. Chemioterapia odbywa się w tzw. cyklach – po kilku dniach leczenia następuje przerwa, by organizm mógł się zregenerować. Skutki uboczne, takie jak nudności, osłabienie czy wypadanie włosów, są częste, ale zespół medyczny robi wszystko, by je łagodzić. Choć chemioterapia może być obciążająca, dla wielu dzieci stanowi najskuteczniejszy sposób leczenia, prowadzący do całkowitej remisji choroby.

Radioterapia to metoda leczenia polegająca na precyzyjnym „naświetlaniu” guza promieniami. Dziecko trafia na krótkie sesje (zwykle trwające kilka minut dziennie), które są całkowicie bezbolesne. Najczęściej stosuje się ją w guzach mózgu, chłoniakach czy niektórych nowotworach kości. Zdarza się, że radioterapia wymaga znieczulenia ogólnego – zwłaszcza u młodszych dzieci. Skutki uboczne mogą obejmować zmęczenie czy podrażnienie skóry, ale są one dokładnie monitorowane i leczone.

Chirurgia onkologiczna jest stosowana w niektórych przypadkach, gdy guz można usunąć operacyjnie. Zabieg może być samodzielną metodą leczenia lub jednym z jego etapów – np. po chemioterapii, która wcześniej zmniejsza rozmiar guza. Po operacji dziecko przebywa pod ścisłą opieką, a czas powrotu do zdrowia zależy od rozległości zabiegu. Rodzice są bardzo ważnym wsparciem w tym czasie – ich obecność pomaga dziecku czuć się bezpiecznie. Chirurgia onkologiczna, mimo swojej inwazyjności, często daje bardzo dobre efekty i może być ważnym krokiem ku pełnemu wyleczeniu.

Przeszczep komórek macierzystych (szpiku kostnego) to zaawansowana metoda stosowana u dzieci, które wymagają bardzo intensywnego leczenia. Jej celem jest całkowite zniszczenie komórek nowotworowych i osłabienie układu odpornościowego, co umożliwia przyjęcie nowych komórek. Następnie, w sposób przypominający transfuzję krwi, do organizmu dziecka podaje się komórki macierzyste – które trafiają do szpiku i stopniowo zaczynają produkować nowe, zdrowe komórki krwi. Komórki mogą pochodzić od dziecka (przeszczep autologiczny) lub od dawcy (allogeniczny). Po przeszczepie dziecko przebywa w izolatce, a kontakt ze światem zewnętrznym jest ograniczony z uwagi na bardzo słabą odporność. 

Terapie celowane to nowoczesne formy leczenia, które działają tylko na chore komórki – dzięki temu są bardziej precyzyjne, nie niszczą zdrowych komórek i mają mniej skutków ubocznych niż starsze metody leczenia. Są szczególnie skuteczne w leczeniu białaczek, chłoniaków oraz niektórych guzów litych, takich jak guz Wilmsa czy nerwiak zarodkowy (neuroblastoma). Zastosowanie terapii celowanej wymaga wcześniejszego badaniach DNA nowotworu, na podstawie którego lekarz stwierdza, czy dziecko może być leczone tą metodą. Terapia może być stosowana samodzielnie lub razem z chemioterapią, radioterapią czy immunoterapią. 

Terapie celowane pozwalają na precyzyjne leczenie nowotworów, które wcześniej były trudne do opanowania, i zwiększają szanse na długotrwałą remisję choroby przy zachowaniu dobrej jakości życia dziecka.

Immunoterapia to metoda, której celem jest aktywacja i wzmocnienie naturalnej odporności organizmu do walki z nowotworem. Uczy układ odpornościowy dziecka, jak rozpoznawać i zwalczać komórki nowotworowe. Wykorzystuje się do tego specjalne przeciwciała albo leki „odblokowujące” komórki odpornościowe. Immunoterapia jest skuteczna w leczeniu niektórych postaci białaczek, chłoniaków oraz neuroblastomy. Może być stosowana jako samodzielna terapia, ale najczęściej uzupełnia inne metody. Skutki uboczne immunoterapii są najczęściej łagodne, choć czasem może dojść do powikłań związanych ze zbyt silną odpowiedzią układu odpornościowego.

Immunoterapia bywa stosowana tam, gdzie inne formy leczenia zawodzą. Jej skuteczność zależy od indywidualnych cech nowotworu, ale w wielu przypadkach znacznie poprawia rokowania i komfort życia małych pacjentów.

Badania kliniczne – co powinni wiedzieć rodzice?

Badania kliniczne to kontrolowane próby nowych metod leczenia, prowadzone w specjalistycznych ośrodkach onkologii dziecięcej, zgodnie z międzynarodowymi standardami. Ich celem jest sprawdzenie, czy nowy lek lub terapia są skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane przez pacjentów. Udział dziecka w badaniu jest możliwy tylko po dokładnej ocenie medycznej i uzyskaniu świadomej zgody rodziców lub opiekunów prawnych. 

Dziecko może zostać zakwalifikowane do badań, gdy standardowe metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych efektów; istnieje możliwość zastosowania innowacyjnej terapii w ramach badań I, II lub III fazy; nowy lek może działać skuteczniej lub być mniej obciążający dla organizmu niż dotychczasowe leczenie. Kwalifikacja odbywa się na podstawie dokładnej dokumentacji medycznej, wyników badań genetycznych i molekularnych oraz ogólnego stanu zdrowia dziecka.

Badania kliniczne w Polsce realizowane są w największych ośrodkach akademickich, m.in. w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie, Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie czy w Centrum Zdrowia Dziecka. Udział w badaniu może oznaczać dostęp do najnowszych leków, które nie są jeszcze dostępne w standardowym leczeniu, ale już wykazują obiecujące wyniki w dotychczasowych testach.

Bezpieczeństwo pacjentów jest najważniejsze. Każdy projekt badawczy jest zatwierdzany przez komisję bioetyczną i Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych. W trakcie udziału w badaniu stan dziecka jest stale kontrolowany przez lekarzy. Jeśli pojawią się skutki uboczne, leczenie można zmienić lub przerwać. Rodzice mają prawo w każdej chwili wycofać zgodę na udział dziecka w badaniu – bez żadnych konsekwencji dla dalszego leczenia w szpitalu.

Badania kliniczne dają szansę na leczenie dopasowane do indywidualnych cech choroby, szczególnie w przypadkach, gdy inne metody nie działają. Mogą być szansą na poprawę rokowania i jakości życia dziecka. Ostateczną decyzję zawsze warto podjąć po spokojnej rozmowie z lekarzem prowadzącym, który najlepiej oceni potencjalne korzyści i ryzyko.

Podsumowanie

Wczesne postawienie diagnozy, indywidualnie dobrane leczenie oraz zaangażowanie całego zespołu specjalistów i najbliższych to ważne aspekty skutecznej terapii nowotworów u dzieci. Każdy etap leczenia jest przemyślany i realizowany przez doświadczonych lekarzy, pielęgniarki, psychologów, rehabilitantów i innych specjalistów, którzy działają razem, by zapewnić dziecku jak najlepszą opiekę. Celem leczenia jest nie tylko całkowite wyleczenie choroby, ale również ochrona jakości życia – zarówno podczas terapii, jak i po jej zakończeniu. 

Dziecko potrzebuje nie tylko pomocy medycznej, lecz także emocjonalnego bezpieczeństwa i spokoju, które w dużej mierze płyną z obecności bliskich. Jako rodzic odgrywasz w tym procesie niezwykle ważną rolę. Twoje wsparcie, codzienna obecność i zaufanie do zespołu medycznego tworzą fundament, na którym dziecko może się oprzeć. Dzięki Twojemu zaangażowaniu leczenie staje się nie tylko możliwe, ale i bardziej znośne. 

Tutaj możesz znaleźć listę ośrodków zajmujących się diagnozowaniem i leczeniem nowotworów dziecięcych na terenie Polski.