To nie tylko miesiąc pełen aktywności, ale także czas refleksji i mobilizacji społecznej. Wszystkim przyświecają wspólne cele - doprowadzenie do sytuacji, w której dzieci nie będą musiały samotnie mierzyć się z chorobą oraz otrzymają powszechny dostęp do nowoczesnych i skutecznych metod leczenia, a społeczeństwo zyska wiedzę, jak reagować i wspierać rodziny dzieci z chorobą nowotworową oraz dowie się, jakie objawy nowotworów mogą wystąpić u dzieci w bliskim otoczeniu.

Kolor złoty, będący znakiem rozpoznawczym kampanii, symbolizuje siłę, odwagę i wytrwałość – cechy przypisywane dzieciom zmagającym się z chorobą nowotworową. Jest także formą hołdu dla dzieci, które odeszły w wyniku choroby. Już po raz kolejny portal onkologia-dziecięca.pl włącza się w obchody Złotego Września. Tym razem przejdziemy wspólnie Złotą drogą -  od pierwszych niepokojących objawów, poprzez diagnozę i pobyt w szpitalu, aż po powrót do „zwyczajnego” życia.

Podstawowe informacje o nowotworach u dzieci

Nowotwory u dzieci to poważne, choć stosunkowo rzadkie schorzenia, stanowiące około 1% wszystkich nowotworów diagnozowanych w społeczeństwie. Choroba nowotworowa rozwija się na skutek niekontrolowanego podziału komórek w organizmie, co prowadzi do powstania guza lub rozwoju nieprawidłowych komórek w układzie krwiotwórczym. 

Zgodnie z najnowszymi danymi w Polsce na nowotwór choruje 1 na 600 dzieci przed osiągnięciem pełnoletności. Każdego roku diagnozuje się około 1100-1300 nowych przypadków nowotworów złośliwych u osób poniżej 15. roku życia, a 50% przypadków nowotworów dziecięcych występuje u dzieci poniżej 5. roku życia. Nowotwory te mogą znacznie różnić się od nowotworów dotykających dorosłych. 

Pomimo powagi diagnozy, rokowania dla dzieci są znacznie lepsze niż u dorosłych. Dzięki postępowi w diagnostyce i terapii onkologicznej wskaźnik przeżywalności dzieci z nowotworami w Polsce wynosi obecnie od 80% do 85%. W przypadku niektórych rodzajów nowotworów u dzieci wskaźnik ten jest jeszcze wyższy. Kluczowe znaczenie ma szybkie rozpoznanie nowotworu i leczenie w specjalistycznym ośrodku onkologii dziecięcej. Wysokospecjalistyczna opieka i ścisłe przestrzeganie protokołów terapii pozwalają osiągnąć coraz lepsze efekty leczenia i powrót dzieci do pełnej sprawności.

Czym jest nowotwór?

Choroba nowotworowa to niekontrolowany rozrost komórek w organizmie, który może prowadzić do powstania guza lub zajęcia układu krwiotwórczego. Komórki nowotworowe dzielą się w sposób nieuporządkowany i mogą rozprzestrzeniać się na inne części ciała. Jeśli komórki nowotworowe dotrą do nowego obszaru ciała, mogą dalej się dzielić i utworzyć nowy guz lub nowotwór krwi. Takie zjawisko nazywane jest nowotworem wtórnym lub przerzutem. 

Nowotwory mogą występować w różnych częściach ciała – istnieje ponad 200 różnych rodzajów nowotworów, z których każdy ma własną nazwę i sposób leczenia. U dzieci choroba przebiega najczęściej inaczej niż u dorosłych – zazwyczaj szybciej się rozwija, ale też często lepiej odpowiada na leczenie. Nowotwory wieku dziecięcego rzadko mają związek z czynnikami środowiskowymi lub stylem życia. W większości przypadków nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny zachorowania. Co ważne, nowotwory u dzieci zazwyczaj nie są dziedziczone w wadliwym genie, a ich rozwój związany jest z losowymi mutacjami komórek. 

Onkoczujność, czyli co powinno zaniepokoić

Jednym z celów Złotego Września jest budowanie w społeczeństwie onkoczujności. Słowo to oznacza uważność na niepokojące objawy, które mogą sugerować chorobę nowotworową oraz świadomość, jak istotne jest regularne wykonywanie podstawowych badań krwi. To bardzo ważne, aby rodzice, opiekunowie i lekarze byli świadomi potencjalnych symptomów i reagowali na nie, nawet jeśli wydają się nieznaczne. 

Wiele, szczególnie pierwszych, objaw objawów nowotworów u dzieci jest niespecyficznych i na tyle powszechnych, że mogą zostać niezauważone lub zbagatelizowane, co utrudnia prawidłową diagnozę. Większość z nich wcale nie musi oznaczać choroby onkologicznej, ale warto mieć ją na uwadze.

Oto lista podstawowych objawów, które powinny wzbudzić szczególną czujność u rodziców i opiekunów dzieci:

1. Objawy ogólne:

• Zmiany w węzłach chłonnych: rozległe i niebolesne powiększenie węzłów; powiększone i twarde węzły chłonne; węzły chłonne, które nie poruszają się po dotknięciu;
• Opóźnione lub zatrzymane dojrzewanie płciowe;
• Powolny wzrost;
• Niewyjaśnione krwawienie;
• Zmęczenie utrzymujące się przez długi czas (zmęczenie - nie tylko senność, ale także brak motywacji lub energii);
• Niewyjaśniona utrata masy ciała;
• Wysokie ciśnienie krwi (musi zostać potwierdzone przez lekarza).

2. Głowa i mózg:

• Ból głowy z wymiotami;
• Zmiana zachowania lub osobowości;
• Nagłe pogorszenie wyników w szkole niezwiązane ze stanem emocjonalnym dziecka.

3. Oczy:

• Nie pojawia się kolor czerwony lub widoczny jest inny kolor, gdy w oczy dziecka pada jasne światło;
• Niewyraźne lub podwójne widzenie.

4. Ucho, gardło, nos:

• Obrzęk i zaczerwienienie przewodu słuchowego utrzymujące się przez długi czas (uporczywe);
• Ucho jest zablokowane;
• Krew lub ropa wyciekające przez długi czas (uporczywe);
• Zatkany nos (niezwiązane z objawami przeziębienia/grypy).

5. Górna część ciała:

• Mleczny płyn wypływający z sutków (niezwiązany z karmieniem piersią); 
• Powiększenie węzłów chłonnych, które są większe niż 2 cm i utrzymują się przez ponad 6 tygodni bez zmniejszenia lub znajdują się powyżej obojczyka;
• Nowy/zmieniony świszczący oddech lub głośne oddychanie (niezwiązane z astmą lub infekcjami).

6. Mięśnie i kości:

• Nocny ból kości, stawów, więzadeł, ścięgien lub mięśni;
• Ból pleców;
• Ból uniemożliwiający dziecku wykonywanie normalnych czynności;
• Ból przy braku ruchu;
• Niewyjaśniony lub uporczywy uogólniony ból kości (tkliwość lub ból).

7. Brzuch: 

• Ból głowy z wymiotami;
• Zaparcia, których nie można leczyć zwykłymi środkami przeczyszczającymi;
• Ucisk w żołądku.

8. Dolna część ciała:

• Częste oddawanie moczu (i zwiększone pragnienie);
• Wydzielina z pochwy z domieszką krwi.

9. Skóra:

• Niewyjaśnione siniaki lub siniaki przypominające wysypkę zwane wybroczynami (zwykle płaskie w dotyku, wybroczyny nie tracą koloru po naciśnięciu) w jednym miejscu (miejscowe);
• Blada, niezdrowo wyglądająca skóra;
• Ciemieniucha (tłuste, łuszczące się strupy na skórze głowy dziecka), która jest ciężka lub utrzymuje się przez długi czas (uporczywe).

Dodatkową czujność powinny wzbudzić także niefizyczne objawy nowotworu, do których należą zespół predyspozycji do nowotworu (przekazywany genetycznie przez rodziców), silna historia nowotworu w rodzinie, wielokrotne wizyty u lekarzy, utrzymujący się niepokój związany z objawami, nawet jeśli prawdopodobnie nie oznaczają one nowotworu.

Więcej informacji o objawach nowotworów u dzieci znajdziesz tutaj: https://onkologia-dziecieca.pl/chorzy/news/id/4508-objawy-nowotworow-wieku-dzieciecego

Najczęstsze rodzaje nowotworów u dzieci

W przypadku dzieci najczęściej występującymi typami nowotworów są białaczki (nowotwory krwi), guzy mózgu, mięsaki (nowotwory tkanek miękkich i kości) oraz chłoniaki (nowotwory układu limfatycznego). Z kolei u nastolatków i młodych ludzi zazwyczaj występują inne rodzaje nowotworów niż u dzieci i dorosłych, przy czym najczęstsze z nich to chłoniaki i raki, nowotwory zarodkowe (jajników i jąder) oraz nowotwory mózgu i ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Najczęstsze rodzaje nowotworów u dzieci to:

• Białaczki – stanowią około 30% wszystkich nowotworów dziecięcych. Najczęściej występującym typem jest ostra białaczka limfoblastyczna (ALL), rzadziej spotyka się ostrą białaczkę szpikową (AML). Białaczki nie tworzą guzów, lecz zajmują szpik kostny i krew, co prowadzi do anemii, infekcji i skłonności do krwawień.

• Guzy mózgu i ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – to druga najczęstsza grupa nowotworów u dzieci. Występują m.in. glejaki, rdzeniaki (medulloblastoma), wyściółczaki i czaszkogardlaki. Objawy zależą od lokalizacji guza i mogą obejmować bóle głowy, wymioty, zaburzenia równowagi czy widzenia.

• Mięsaki – obejmują mięsaki tkanek miękkich (np. mięsak prążkowanokomórkowy) oraz kostniakomięsaki (np. osteosarcoma, Ewing sarcoma). Rozwijają się najczęściej w kończynach i tułowiu. Mogą powodować ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości kończyny.

• Chłoniaki – nowotwory układu limfatycznego, dzielą się na chłoniaka Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze. Ich objawy to powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, poty nocne i spadek masy ciała.

• Nowotwory zarodkowe – takie jak guz Wilmsa (nerczak zarodkowy), neuroblastoma (nerwiak zarodkowy współczulny) i siatkówczak. Rozwijają się z komórek płodowych i często występują u bardzo małych dzieci.

• Guzy gonadalne i germinalne – w tym potworniaki i nowotwory jąder lub jajników, najczęściej występują u młodzieży.

W odróżnieniu od dorosłych, u dzieci nowotwory zazwyczaj rozwijają się szybciej, ale jednocześnie często lepiej reagują na leczenie. Według danych Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, średni wskaźnik przeżycia dla dzieci z nowotworem w Polsce wynosi od 80% do 85%, a dla niektórych typów, takich jak ostra białaczka limfoblastyczna czy guz Wilmsa, sięga nawet powyżej 90%. Oznacza to, że zdecydowana większość dzieci po zakończonym leczeniu powraca do zdrowia i może kontynuować zwykłe życie.

Kluczowe znaczenie ma jednak szybkie postawienie diagnozy i jak najszybsze rozpoczęcie leczenia w odpowiednim, wyspecjalizowanym ośrodku onkologii dziecięcej, gdzie pacjenci mają dostęp do kompleksowej opieki medycznej, psychologicznej i socjalnej. Dzięki dynamicznemu rozwojowi metod diagnostycznych, nowoczesnym protokołom leczenia oraz doświadczeniu zespołów terapeutycznych, medycyna dziecięca odnosi coraz większe sukcesy. Co więcej, coraz częściej dzieci mają szansę na zachowanie dobrej jakości życia, zarówno podczas terapii, jak i po jej zakończeniu, powracając do nauki, zabawy i pełnej aktywności społecznej.

Zgodnie z zaleceniami morfologia krwi obwodowej powinna być wykonywana raz w roku oraz w momencie wystąpienia niepokojących objawów.

Zapraszamy do korzystania z profesjonalnego kalkulatora morfologii dla dzieci, który może być pomocny w interpretacji wyników.

Artykuł powstał we współpracy z Fundacją DKMS i Fundacją Carita