Czy dorośli mają świadomość objawów wskazujących na nowotwory u dzieci? Jeśli odpowiedź brzmi „nie”, nie są odosobnieni – 68% społeczeństwa twierdzi, że nie jest w stanie rozpoznać objawów nowotworu u dzieci. Mimo tego, że świadomość niektórych objawów, takich jak guzki, utrata masy ciała czy obecność krwi w moczu lub kale jest wyższa, istnieje wiele innych, mniej oczywistych objawów, które są specyficzne dla nowotworów wieku dziecięcego.

Istnieje również przekonanie, że występowanie nowotworów u dzieci i nastolatków jest rzadkie – 49% społeczeństwa uważa, że ryzyko zachorowania jest znacznie niższe niż w rzeczywistości (wynosi 1 na 320 osób w wieku lat 20). Niestety, nowotwory u dzieci nie są bardzo rzadkie, dlatego ważne jest, aby móc je wcześnie wykryć, ponieważ wczesna diagnoza nowotworu może uratować życie.

Wrzesień jest Miesiącem Świadomości Nowotworów u Dzieci. Jest to międzynarodowe wydarzenie, podczas którego ludzie i organizacje z całego świata spotykają się, aby podnieść świadomość na temat nowotworów wieku dziecięcego, a symbolem uznanym na całym świecie jest złota wstążka.

Kilka faktów na temat nowotworów wieku dziecięcego i ich wykrywania

  • Nowotwory są najczęstszą przyczyną śmierci dzieci.
  • Białaczka jest najczęstszym rodzajem nowotworu wieku dziecięcego, a zaraz za nią plasują się guzy mózgu.
  • 50% przypadków nowotworów dziecięcych występuje u dzieci poniżej piątego roku życia.
  • Wiele objawów nowotworów u dzieci jest niespecyficznych i na tyle powszechnych, że może to utrudniać prawidłową diagnozę, a większość z nich wcale nie musi okazać się związanych z chorobą nowotworową.

Poniżej zostały zebrane kluczowe objawy nowotworów wieku dziecięcego, uporządkowane według obszarów ciała oraz podzielone zgodnie ze stopniem ich ważności na symptomy niskiego ryzyka, symptomy niepokojące oraz symptomy wysokiego ryzyka (wśród których znajdują się takie, które wymagają pilnego skierowania – w ciągu 2 tygodni, bardzo pilnego skierowania – w ciągu 48 godzin oraz natychmiastowego skierowania – w ciągu kilku godzin).

Głowa i mózg

Istnieje wiele objawów związanych z głową i mózgiem (neurologicznych), które mogą potencjalnie wskazywać na nowotwory wieku dziecięcego. Guzy mózgu są drugim najczęstszym rodzajem nowotworów u dzieci, dlatego ważne jest, aby zwracać uwagę na wszelkie nowe objawy lub zmiany u dziecka.

Niepokojące objawy

  • Ból głowy z wymiotami,
  • Zmiana zachowania lub osobowości,
  • Nagłe pogorszenie wyników w szkole niezwiązane ze stanem emocjonalnym dziecka.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Drgawki, które nie są związane z gorączką.

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Obwód głowy rośnie bardziej/szybciej niż przewiduje wykres centylowy,
  • Ból głowy nasilający się rano lub po przebudzeniu,
  • Liczne bóle głowy u dziecka w wieku poniżej 4 lat (uporczywe).

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Nieprawidłowy chód (np. nieskoordynowane kroki),
  • Utrata koordynacji (np. niezdarność i problemy z równowagą),
  • Dezorientacja lub dezorientacja połączona z bólem głowy,
  • Nowe problemy z kontrolą pęcherza lub jelit,
  • Utrata wcześniej nabytych umiejętności/kamieni milowych (regres rozwojowy),
  • Drgawki obejmujące aktywność mięśni (takie jak szarpanie, powtarzające się ruchy lub utrata napięcia mięśniowego),
  • Nieprawidłowe przetwarzanie informacji pochodzących ze zmysłów (takich jak dotyk, węch, smak, wzrok, słuch).

Oczy

Objawy związane z oczami (okulistyczne) mogą wskazywać na guza mózgu lub, rzadziej, siatkówczaka. Niektóre objawy, szczególnie takie jak niewyraźne lub podwójne widzenie, mogą być bardzo trudne do zauważenia.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Jeśli nie pojawia się kolor czerwony lub widoczny jest inny kolor, gdy w oczy dziecka pada jasne światło.

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Oko wyrastające z oczodołu,
  • Nieprawidłowe ruchy gałek ocznych,
  • Niewyraźne lub podwójne widzenie,
  • Utrata wzroku trwająca kilka sekund.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Oko nie może się poruszać, ma opadającą powiekę lub z trudem porusza się w niektórych kierunkach.

Ucho, nos i gardło

Istnieje wiele objawów dotyczących ucha, nosa i gardła, które mogą potencjalnie wskazywać na nowotwór u dzieci. Wiele z tych objawów może również wynikać z powszechnych chorób, takich jak przeziębienie lub grypa, więc nie ma powodu do paniki - ale jeśli rodzic jest zaniepokojony, powinien umówić się na wizytę u lekarza rodzinnego.

Niepokojące objawy

  • Obrzęk i zaczerwienienie przewodu słuchowego utrzymujące się przez długi czas (uporczywe),
  • Ucho jest zablokowane,
  • Krew lub ropa wyciekające przez długi czas (uporczywe),
  • Zatkany nos (niezwiązane z objawami przeziębienia/grypy).

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Trudności w połykaniu.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Nieprawidłowy guzek w górnej części gardła, za nosem (przestrzeń nosowo-gardłowa).

Klatka piersiowa i górna część ciała

W klatce piersiowej i górnej części ciała znajduje się wiele ważnych narządów i układów organizmu. Objawy nowotworu w tym obszarze mogą obejmować problemy z płucami i oddychaniem lub obrzękiem węzłów chłonnych (małych struktur, które pomagają zwalczać infekcje i choroby).

Niepokojące objawy

  • Rozległy obrzęk węzłów chłonnych,
  • Powiększone węzły chłonne, które są niezwykle twarde,
  • Powiększone węzły chłonne, które nie poruszają się po dotknięciu,
  • Powiększone węzły chłonne, które nie są bolesne,
  • Nowy/zmieniony świszczący oddech lub głośne oddychanie (niezwiązane z astmą lub infekcjami).

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Mleczny płyn wypływający z sutków (niezwiązany z karmieniem piersią),
  • Powiększenie węzłów chłonnych, które są większe niż 2 cm i utrzymują się przez ponad 6 tygodni bez zmniejszenia lub znajdują się powyżej obojczyka.

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Powiększenie węzłów chłonnych, któremu towarzyszą nocne poty, utrata masy ciała, gorączka lub swędzenie skóry.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Wszelkie oznaki guza rosnącego między płucami (w tym serce, aorta, przełyk, grasica, tchawica, węzły chłonne i nerwy), z towarzyszącym bólem kości (muszą zostać potwierdzone badaniami wykonanymi przez lekarza),
  • Nowy świszczący oddech lub głośne oddychanie, gdy trudniej jest oddychać w pozycji leżącej,
  • Trudności w oddychaniu połączone z obrzękiem twarzy,
  • Zdjęcie rentgenowskie wykazuje poszerzenie przestrzeni między płucami (musi to zostać potwierdzone badaniami wykonanymi przez lekarza).

Mięśnie i kości

W ludzkim ciele znajduje się 206 kości i setki mięśni, a także ścięgna, więzadła i stawy. Objawy wpływające na kości, mięśnie i stawy mogą wskazywać na szeroki zakres chorób, w tym stosunkowo powszechne rodzaje nowotworów dziecięcych, takie jak mięsaki tkanek miękkich lub guzy kości.

Niepokojące objawy

  • Nocny ból kości, stawów, więzadeł, ścięgien lub mięśni,
  • Ból pleców,
  • Ból uniemożliwiający dziecku wykonywanie normalnych czynności,
  • Ból przy braku ruchu,
  • Niewyjaśniony lub uporczywy uogólniony ból kości (tkliwość lub ból).

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Niewyjaśniony guzek, który rośnie,
  • Guz w miękkich częściach ciała (takich jak mięśnie i tłuszcz), w pobliżu którego znajdują się powiększone węzły chłonne,
  • Niewyjaśniony ból kości w określonym obszarze,
  • Badania ultrasonograficzne lub rentgenowskie sugerują możliwość wystąpienia mięsaka tkanek miękkich.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Utykanie z gorączką,
  • Gdy kręgosłup skręca się i wygina w bok (skolioza) i jest bolesny.

Brzuch

Wzdęcia brzucha są bardzo powszechne u dzieci i młodzieży i najczęściej są objawami chorób występujących w wieku dziecięcym. Jeśli jednak rodzic ma wrażenie, że dolegliwości brzuszne dziecka są szczególnie nasilone, utrzymują się od dłuższego czasu lub po prostu go niepokoją, powinien umówić się na wizytę u swojego lekarza rodzinnego.

Niepokojące objawy

  • Ból głowy z wymiotami,
  • Zaparcia, których nie można leczyć zwykłymi środkami przeczyszczającymi,
  • Ucisk w żołądku.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Wymioty po przebudzeniu, które występują od dłuższego czasu (uporczywe) - pilność będzie zależeć od czasu występowania objawów i wszelkich innych powiązanych objawów,
  • Niewyjaśniony guzek w żołądku, który można wyczuć - może wymagać natychmiastowego skierowania, jeśli występują inne objawy, takie jak ból, szybkie powiększanie guzka, wysokie ciśnienie krwi lub jeśli dziecko oddaje mniej moczu.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Niewyjaśnione powiększenie wątroby (musi zostać potwierdzone badaniami medycznymi przez lekarza).

Dolna część ciała

Objawy wpływające na dolną część ciała mogą potencjalnie pojawiać się w miejscach, o których młodym ludziom bardzo trudno jest mówić. Dlatego tak ważne jest, aby móc zidentyfikować i zrozumieć te objawy, ponieważ niektóre dzieci i młodzież mogą nie chcieć o nich rozmawiać.

Niepokojące objawy

  • Częste oddawanie moczu (i zwiększone pragnienie),
  • Wydzielina z pochwy z domieszką krwi.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Krew w moczu widoczna tylko pod mikroskopem (musi zostać potwierdzona przez lekarza).

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Widoczna krew w moczu.

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Guzki na jądrach.

Skóra

Objawy nowotoworu skóry u dzieci mogą być bardzo oczywiste, ale wiele z nich nie oznacza, że dziecko ma nowotwór. Siniaki są powszechne u małych dzieci, a blada skóra może być objawem wielu zwykłych chorób. Ważne jest, aby zrozumieć, kiedy te objawy mogą oznaczać coś poważniejszego.

Niepokojące objawy

  • Niewyjaśnione siniaki lub siniaki przypominające wysypkę zwane wybroczynami (zwykle płaskie w dotyku, wybroczyny nie tracą koloru po naciśnięciu) w jednym miejscu (miejscowe),
  • Blada, niezdrowo wyglądająca skóra,
  • Ciemieniucha (tłuste, łuszczące się strupy na skórze głowy dziecka), która jest ciężka lub utrzymuje się przez długi czas (uporczywe).

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Niewyjaśnione siniaki lub siniaki przypominające wysypkę zwane wybroczynami (zwykle płaskie w dotyku, wybroczyny nie tracą koloru po naciśnięciu) w wielu miejscach.

Objawy wpływające na cały organizm

Guzki i obrzęki

Nowe guzki lub opuchnięte części ciała to jedne z najbardziej znanych i łatwo rozpoznawalnych objawów wielu nowotworów wieku dziecięcego. Ważne jest, aby pamiętać, że czasami guzki lub obrzęki mogą nie wskazywać na nic poważnego i są objawami bardziej zwykłych chorób, takich jak przeziębienie lub grypa.

Objawy niskiego ryzyka

  • Powiększone węzły chłonne o wielkości mniejszej niż 2 cm, które można leczyć antybiotykami lub które są wyraźnie związane z infekcją, taką jak przeziębienie lub grypa.

Niepokojące objawy

  • Rozległe powiększenie węzłów chłonnych,
  • Powiększone węzły chłonne, które są niezwykle twarde,
  • Powiększone węzły chłonne, które nie poruszają się po dotknięciu,
  • Powiększone węzły chłonne, które nie są bolesne.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Powiększenie węzłów chłonnych, które są większe niż 2 cm i utrzymują się przez ponad 6 tygodni bez zmniejszania się oraz znajdują się powyżej obojczyka.

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Powiększenie węzłów chłonnych, któremu towarzyszą nocne poty, utrata masy ciała, gorączka lub swędzenie skóry,
  • Opuchnięta/powiększona śledziona, której mogą towarzyszyć nocne poty, utrata masy ciała, gorączka lub swędzenie skóry (jest to coś, co można potwierdzić jedynie poprzez badanie lekarskie).

Wymagające natychmiastowego skierowania – kilka godzin

  • Guzki na jądrach,
  • Jakiekolwiek oznaki guza rosnącego między płucami (w tym serce, aorta, przełyk, grasica, tchawica, węzły chłonne i nerwy), z towarzyszącym bólem kości (jest to coś, co może zostać potwierdzone jedynie przez badanie lekarskie).

Wzrost i dojrzewanie

W przeciwieństwie do niektórych bardzo oczywistych objawów, takich jak guzki, siniaki lub krwawienie, objawy związane ze wzrostem lub dojrzewaniem młodych ludzi (hormonalne) nie są dobrze znane i bardzo łatwo można je przeoczyć lub źle zrozumieć. Jeśli dziecko zaczyna dojrzewać bardzo wcześnie, bardzo późno lub wydaje się, że nie rośnie tak szybko, jak oczekiwano, warto umówić się na wizytę u lekarza rodzinnego, aby to omówić.

Niepokojące objawy

  • Opóźnione lub zatrzymane dojrzewanie płciowe,
  • Powolny wzrost.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Dojrzewanie rozpoczynające się przed 8. rokiem życia u dziewcząt lub przed 9. rokiem życia u chłopców.

Objawy ogólne

Chociaż istnieje wiele bardzo specyficznych objawów u dzieci, na które należy zwrócić uwagę, istnieją również ogólne objawy, które mogą wpływać na cały organizm. Niektóre z nich, takie jak utrata masy ciała lub ciągłe zmęczenie, są bardziej oczywiste niż inne, takie jak wysokie ciśnienie krwi, które może potwierdzić tylko lekarz.

Niepokojące objawy

  • Niewyjaśnione krwawienie,
  • Zmęczenie utrzymujące się przez długi czas (uporczywe) (zmęczenie - nie tylko senność, ale także brak motywacji lub energii),
  • Niewyjaśniona utrata masy ciała.

Objawy wysokiego ryzyka

Wymagające pilnego skierowania – 2 tygodnie

  • Wysokie ciśnienie krwi (wartość zależna od wieku) (musi zostać potwierdzone przez lekarza).

Wymagające bardzo pilnego skierowania – 48 godzin

  • Bardzo wysokie ciśnienie krwi (wartość zależna od wieku) (musi zostać potwierdzone przez lekarza).

Niefizyczne objawy nowotworu

Nie wszystkie te objawy można zauważyć samodzielnie lub powiązać z możliwością wystąpienia nowotworu u dziecka. Historia nowotworu w rodzinie może oznaczać, że dziecko może posiadać geny, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na niego w przyszłości.

Niepokojące objawy

  • Zespół predyspozycji do nowotworu (przekazywany genetycznie przez rodziców),
  • Silna historia nowotworu w rodzinie,
  • Wielokrotne wizyty u lekarzy,
  • Utrzymujący się niepokój związany z objawami, nawet jeśli objawy prawdopodobnie nie są związane z nowotworem.

Warto zaufać swojemu przeczuciu!

Każdy rodzic zna swoje dziecko najlepiej. Wielu rodziców zgłasza, że ma „przeczucie”, że coś jest nie tak z ich dzieckiem. Obawy rodziców powinny być traktowane priorytetowo przez lekarzy rodzinnych, którzy powinni wziąć je pod uwagę przy kierowaniu dziecka lub młodej osoby do szpitala z podejrzeniem nowotworu.

Jeśli rodzic prosił lekarza rodzinnego o wystawienie skierowania dla dziecka na badania specjalistyczne, ale go nie otrzymał – szczególnie w przypadku objawów wymienionych na liście symptomów wysokiego ryzyka – powinien ponownie poprosić o skierowanie lub, jeśli dziecko zacznie czuć się gorzej, powinien udać się na najbliższy Oddział Ratunkowy.

Opracowanie merytoryczne: Dominika Galli, Klinika Onkologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu 

Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. n. med. Katarzyna Derwich, Klinika Onkologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu