Panie Profesorze, jako onkolog i hematolog dziecięcy kiedy zalecałby Pan wykonanie morfologii u dziecka? Czy warto takie badanie przeprowadzić profilaktycznie?

Morfologia krwi to jedno z najczęściej przeprowadzanych badań w medycynie, które dużo nam mówi o stanie zdrowia. Z punktu widzenia hematologa takie badanie należy wykonać w dwóch sytuacjach. Pierwsza: gdy mamy podejrzenie, że dzieje się coś niepokojącego w układzie czerwonokrwinkowym (najczęściej niedokrwistość), układzie białkokrwinkowym (zaburzenia leukocytów) lub układzie płytek (układ krzepnięcia).

Druga sytuacja: zalecamy morfologię, gdy myślimy o pewnego rodzaju planowej opiece nad dzieckiem.

Myśląc o planowej opiece nad dzieckiem: czy jest moment, kiedy u każdego dziecka należałoby sprawdzić profilaktycznie morfologię?

Nie ma jednoznacznych zaleceń, jednak obecnie medycyna mocno ukierunkowuje się na profilaktykę; zwłaszcza młodzi rodzice chcą wiedzieć, czy ich dziecko rozwija się prawidłowo. Jako onkolodzy i hematolodzy dziecięcy uważamy, że w pewnych grupach należy wykonać morfologię profilaktycznie. U dzieci urodzonych przedwcześnie, z czynnikami ryzyka okołoporodowymi, morfologię należy wykonać zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego. W przypadku zdrowych dzieci, bez czynników ryzyka, takie badanie należałoby wykonać w drugim półroczu pierwszego roku życia. Dla rozwoju dziecka bardzo ważny jest zwłaszcza pierwszy rok życia; szczególnie dla rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego uważam, że zwłaszcza w drugim półroczu warto każdemu dziecku wykonać morfologię – w sposób planowy.

U starszych dzieci, po 1. roku życia zalecenie to jest jeszcze mniej jednoznaczne, jednak moim zdaniem raz w roku byłoby dobrze wykonać badanie morfologii, myśląc o diagnozowaniu niedoborów żelaza albo niedokrwistości z niedoborów żelaza.

Warto więc już niemowlęciu zrobić takie badanie?

Tak, zwłaszcza w drugim półroczu. W pierwszych miesiącach życia mamy okres tzw. niedokrwistości fizjologicznej, która sama ustąpi. Drugie półrocze życia to okres bardzo intensywnego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego i wszystkich narządów. Prawidłowy stan układu czerwonokrwinkowego, właściwe zasoby żelaza są niezbędne, by dziecko prawidłowo się rozwijało. To bardzo ważne zwłaszcza, jeśli chodzi o rozwój ośrodkowego układu nerwowego, czyli rozwój intelektualny. Rzutuje to potem na całe życie dziecka.

To jeśli chodzi o profilaktykę. A jakie objawy u dziecka powinny zaniepokoić rodzica i lekarza rodzinnego, żeby koniecznie zlecić morfologię?

To konieczne, kiedy podejrzewamy niedokrwistość lub niedobór żelaza. Objawami niedokrwistości z niedoboru żelaza u dziecka są: osłabienie, łatwe męczenie się, upośledzenie koncentracji, apatia, senność, zmniejszenie napędu życiowego, gorsze samopoczucie, gorsza koncentracja uwagi, rozdrażnienie, bladość skóry i błon śluzowych. Może pojawiać się też spowolnienie tempa wzrostu i przyrostu masy ciała, zwiększona łamliwość paznokci, zmiany nadżerkowe w kącikach ust – takie objawy świadczą już o głębszym niedoborze żelaza.

Nowotwory u dzieci są chorobą rzadką, jednak co roku zdarza się ok. 1000-1200 zachorowań. Często są to nowotwory hematologiczne. Jakie objawy powinny skłonić do wykonania morfologii?

Na pewno takimi objawami są bladość skóry, osłabienie, szybkie męczenie się – to pokazuje, że układ czerwonokrwinkowy nie działa prawidłowo, być może jest wyparty przez komórki patologiczne. Bardzo niepokojące jest, jeśli są też inne objawy, jak np. wysypka na skórze, zmiany krwotoczne (siniaki) pojawiające się bez urazu, bóle głowy, bóle brzucha, wymioty poranne. W takim przypadku dziecko powinno być zbadane i mieć jak najszybciej wykonane podstawowe badania, w tym morfologię. Takie objawy nie muszą świadczyć o nowotworze, trzeba jednak go wykluczyć.

Rodzic dostaje wynik morfologii i najczęściej od razu szuka informacji w Internecie, czy wszystkie parametry są prawidłowe. Są tzw. kalkulatory morfologii dla dziecka, dostępne w Internecie, np. na stronie onkologia-dziecięca. Czy warto z nich korzystać?

Coraz częściej już w momencie wydania wyniku jest podane, czy parametry są w normie, choć warto zwrócić uwagę na to, że w przypadku dzieci normy są bardzo mocno uzależnione od wieku. Jeśli parametry są w normie, nie ma zaznaczonej żadnej nieprawidłowości, to można uznać, że wynik jest prawidłowy. Można jednak dodatkowo sprawdzić za pomocą kalkulatora morfologii, czy na pewno wszystko jest w porządku. Oczywiście, w przypadku dziecka trzeba korzystać z takich kalkulatorów, które uwzględniają wiek dziecka.

Korzystanie z pomocy kalkulatora morfologii jest bardzo pomocne, ale nie jest rozstrzygające. Jeśli pojawi się wynik nieprawidłowy, to wymaga to konsultacji z lekarzem. Wynik może niewiele odbiegać od normy. Podam przykład – parametr MCV, gdzie norma wynosi 82-92; dziecko ma wynik 80, a rodzice są już zestresowani, że u dziecka rozwija się niedokrwistość. Jest to jednak tak minimalne odchylenie od normy, że nie trzeba nic z tym robić, ewentualnie skontrolować za pewien czas.

Jeśli jednak wynik mocno odbiega od normy lub takich parametrów odbiegających od normy jest więcej, to oczywiście można skorzystać z kalkulatora morfologii, ale trzeba przede wszystkim skontaktować się z lekarzem. Potrzebna jest wiedza medyczna, by właściwie ocenić wynik. Niezbędne jest badanie lekarskie dziecka, ewentualnie wykonanie innych badań.

Przy korzystaniu z wszelkiego rodzaju norm i kalkulatorów, chciałbym bardzo uczulić na zwracanie uwagi na wiek dziecka – nawet w pierwszym roku życia są różne normy, jeśli chodzi o poszczególne parametry. Również u nastolatków normy są zmienne. Kalkulator jest bardzo dobrym, praktycznym narzędziem, jednak trzeba traktować go jako etap pośredni między wykonaniem morfologii krwi a wizytą u lekarza.

Warto czasem wręcz nieco „na wyrost” iść do lekarza niż coś u dziecka zaniedbać…

Jeśli wynik jest nieprawidłowy, trzeba iść z dzieckiem do lekarza, który właściwie zinterpretuje wynik. Nie można na podstawie pojedynczego parametru wyciągać daleko idących wniosków. Bardzo często zdarza się, że w przypadku sytuacji chorobowej zależy nam na tym, by porównać wyniki, które dziecko miało wykonane wcześniej. Dlatego takie wcześniejsze badanie może mieć ogromną wartość.

Rozmawiała: Katarzyna Pinkosz


Regularne badania profilaktyczne mogą pomóc w wykryciu wielu chorób nowotworowych, dlatego warto pamiętać o wynonywaniu badań morfologii krwi, w interpretacji których może pomóc kalkulator morfologii dla dorosłych oraz dla dzieci.

Zapraszamy także do zapoznania się z artykułem pt. "Morfologia krwi obwodowej u dzieci - interpretacja wyniku", w którym dr n. med. Małgorzata Mitura-Lesiuk wyjaśnia, na czym polega morfologia krwi oraz na co warto zwrócić uwagę, by prawidłowo zinterpretować badanie.

Kalkulator morfologii powstał przy wsparciu Fundacji DKMS oraz Fundacji Carita im. Wiesławy Adamiec.