Jakie są czynniki ryzyka problemów stomatologicznych po leczeniu nowotworu w dzieciństwie?

  • Chemioterapia stosowana przed całkowitym uformowaniem się Twoich zębów stałych, szczególnie
    jeśli leczenie było prowadzone przed ukończeniem przez Ciebie piątego roku życia

  • Radioterapia obejmująca jamę ustną i/lub ślinianki

  • Leczenie azatiopryną, czasami stosowane u pacjentów, którzy leczeni są przeszczepianiem komórek krwiotwórczych (HCT – ang. hematopoietic cell transplantation)

  • Przewlekła choroba przeszczep przeciw gospodarzowi (cGVHD – ang. chronic graft versus host disease) – powikłanie przeszczepienia HCT

Jakie problemy stomatologiczne mogą wystąpić po leczeniu onkologicznym w dzieciństwie?

Problemy mogące być następstwem chemioterapii stosowanej w dzieciństwie, to między innymi:

  • Zwiększone ryzyko próchnicy
  • Skrócenie lub zwężenie korzeni zębów
  • Braki niektórych zębów lub korzeni
  • Zaburzenia rozwoju szkliwa zębów, powodujące białe lub odbarwione plamy na zębach, rowki i zagłębienia
    na powierzchni zębów i/lub łatwe powstawanie przebarwień
  • Zbyt małe zęby
  • Problemy z rozwojem lub wyrzynaniem się zębów stałych
  • Choroby przyzębia (dziąseł)

Rozwój zębów następuje powoli, dlatego wymienione problemy częściej występują u pacjentów, którzy przez długi okres (kilka lat) poddawani byli leczeniu chemioterapią w okresie dzieciństwa.

Problemy mogące być następstwem radioterapii okolic jamy ustnej i/lub ślinianek:

  • Zwiększone ryzyko próchnicy
  • Skrócenie lub zwężenie korzeni zębów
  • Braki niektórych zębów lub korzeni
  • Nieprawidłowości w rozwoju szkliwa zębów, powodujące białe lub odbarwione plamy na zębach,
    rowki i zagłębienia na powierzchni zębów i/lub łatwe powstawanie przebarwień
  • Zbyt małe zęby
  • Zbyt wczesne wypadanie zębów
  • Nie wypadnięcie zębów mlecznych
  • Problemy z rozwojem lub wyrzynaniem się zębów stałych
  • Zwiększona wrażliwość zębów na ciepło i zimno
  • Kserostomia – suchość w jamie ustnej wynikająca ze zmniejszonej produkcji śliny
  • Zaburzenia smaku
  • Szczękościsk (ograniczona możliwość pełnego otwarcia ust)
  • Dysfunkcja stawów skroniowo-żuchwowych (powodująca ból w okolicy przedusznej)
  • Wady zgryzu (na przykład przodozgryz lub tyłozgryz)
  • Nieprawidłowy wzrost kości twarzy i szyi
  • Choroby przyzębia (dziąseł)
  • Popromienna martwica kości (osteoradionekroza) – problem z gojeniem się kości szczęki i żuchwy po zabiegach chirurgicznych lub usunięciu zęba 

Problemy mogące być następstwem przeszczepienia komórek krwiotwórczych (HCT) w dzieciństwie:

  • Zwiększone ryzyko próchnicy
  • Kserostomia – suchość w jamie ustnej wynikająca ze zmniejszonej produkcji śliny
  • Choroby przyzębia (dziąseł)


Plik możesz pobrać tutaj.

Co można zrobić, aby uniknąć tych problemów?

Dbanie o zęby i dziąsła jest zawsze ważne, ale tym bardziej ważne, jeśli jako dziecko leczony byłeś radioterapią lub chemioterapią. Jeśli Twoje dziąsła nie są zdrowe, mogą się zsuwać z szyjek zębowych,
co może powodować zakażenie kości otaczającej korzenie zębów. Kość powoli zanika, a w efekcie zęby stają się coraz bardziej rozchwiane. Chorobę tę nazywamy zapaleniem przyzębia (zapalenie tkanek otaczających ząb). Zapaleniu przyzębia można zapobiegać, odpowiednio szczotkując zęby i dziąsła oraz stosując nić dentystyczną przynajmniej raz dziennie. Właściwa higiena zębów i dziąseł w połączeniu
z regularnymi wizytami u stomatologa pomaga zapobiegać rozwojowi próchnicy i chorób dziąseł.

Jeżeli Twoje stałe zęby nie są prawidłowo zbudowane, możesz potrzebować koron protetycznych,
które poprawią zarówno Twój uśmiech, jak również funkcjonowanie zębów. Czasami konieczna jest rekonstrukcja chirurgiczna korygująca niedostateczny wzrost kości twarzy albo szczęki lub żuchwy. Radioterapia może czasem powodować problemy z pełnym otwarciem ust (szczękościsk) albo powstawanie blizn i stwardnień w mięśniach żwaczach (zwłóknienia). Ćwiczenia rozciągające szczęki
i żuchwy mogą zmniejszyć zwłóknienia i poprawić możliwość otwarcia ust. Twój stomatolog może nauczyć Cię tych ćwiczeń albo skierować Cię w tym celu do fizjoterapeuty. Jeżeli masz krzywe lub zbyt małe zęby, można poprawić ich wygląd, stosując materiał kompozytowy (pokrywając cienką warstwą materiału przednie powierzchnie zębów i maskując wszelkie niedoskonałości). Jeżeli będziesz potrzebować stałego aparatu ortodontycznego, lekarz wykona zdjęcie pantomograficzne, aby ocenić czy zęby, korzenie i kość, która je otacza są wystarczająco mocne, aby nosić aparat. Jeżeli otrzymałeś wysoką dawkę radioterapii na okolicę twarzy i jamy ustnej, i konieczna jest u Ciebie interwencja chirurga stomatologicznego, możesz mieć większy problem z gojeniem się kości (osteoradionekroza, martwica popromienna kości) po zabiegu. Twój stomatolog powinien omówić ze specjalistą radioterapii onkologicznej potencjalne wystąpienie takiego problemu przed każdym zabiegiem z zakresu chirurgii stomatologicznej. Jeżeli zostało u Ciebie przeprowadzone allogeniczne przeszczepienie szpiku kostnego albo komórek macierzystych (od dawcy innego niż Ty sam), powinieneś to zgłosić swojemu stomatologowi, aby sprawdził, czy nie masz zmian wskazujących na przewlekłą chorobę przeszczep przeciw gospodarzowi.

Co to jest kserostomia i co mogę zrobić, jeżeli ją mam?

Suchość jamy ustanej, nazywana także „kserostomią”, może wystąpić po radioterapii głowy lub szyi.
Inne problemy związane z kserostomią, to przewlekły ból gardła, pieczenie jamy ustnej i dziąseł, problemy z mówieniem, trudności z przełykaniem, chrypka lub suchość śluzówki nosa. Suchość jamy ustnej wynika ze zmniejszonej produkcji śliny i/lub jej znacznej gęstości i może prowadzić do rozwoju próchnicy.

Częste picie płynów i używanie sztucznej śliny mogą pomóc w łagodzeniu objawów kserostomii.
Cukierki bez cukru stymulują produkcję śliny. Prawidłowe szczotkowanie zębów jest bardzo ważne
u pacjentów z kserostomią, jak również ograniczenie spożycia cukierków i innych słodyczy.
Twój stomatolog może zalecić nakładanie na zęby żelu z fluorem przynajmniej raz dziennie.
Fluor wzmacnia szkliwo i sprawia, że zęby są bardziej odporne na wystąpienie próchnicy.
Zapytaj swojego stomatologa, czy powinieneś stosować fluor codziennie.

 

______________________________________________________________

Przygotowane przez: Deborah Lafond, MS, RNCS, PNP, CPON, Children’s National Medical Center, Washington, DC; na podstawie: „Save Your Smile” – autor Melissa Hudson, MD, St Jude Children’s Research Hospital, After Completion of Therapy (ACT) Clinic – za zgodą na wykorzystanie
Weryfikacja: Man Wai Ng, DDS, Revonda Mosher, RN, MSN, CPNP, CPON, Joan Darling , PhD; Louis S. Constine, MD; Smita Bhatia, MD, MPH i Lisa Bashore, PhD, RN, CPNP, CPON
Tłumaczenie : Danuta Gilarska (parent of a child with neoplastic disease), “KOLIBER“ Charity Association, Krakow, Poland.
Weryfikacja tłumaczenia: Angelina Moryl-Bujakowska M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland; Szymon Skoczeń M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland.
Polish translation is provided by the Department of Pediatric Oncology and Hematology, Jagiellonian University Medical College, Krakow, Poland.
Tłumaczenie na język polski zostało wykonane przez Klinikę Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, Polska.