Leczenie choroby nowotworowej u dzieci czasami wymaga użycia leków lub promieniowania, które mogą wpływać na narząd wzroku. Mogą one prowadzić do jego uszkodzenia.
Wzrok, zmysł wzroku – jest najważniejszym zmysłem człowieka, dostarczającym większość informacji z otoczenia. Zdolność do odbierania bodźców wywołanych przez pewien zakres promieniowania elektromagnetycznego (u człowieka ta część widma nazywa się światłem widzialnym) ze środowiska oraz ogół czynności związanych z analizą tych bodźców, czyli widzeniem.
Funkcje narządu wzroku
- rozróżnianie światła od ciemności,
- ocena kierunku padania światła,
- rozpoznawanie kształtów,
- rozróżnianie barw,
- ocenianie odległości położenia obiektów od oka.
Widzenie umożliwiają fotoreceptory zlokalizowane w wyspecjalizowanych narządach (oko). Towarzyszą im dodatkowe struktury usprawniające percepcję i chroniące właściwy narząd wzroku (aparat ochronny: brwi, powieki, rzęsy i narząd łzowy). Następnie bodziec jest przekazywany do dalszych obszarów układu nerwowego (droga wzrokowa, kora wzrokowa), gdzie jest analizowany.
Źródło: https://okulistyka.mp.pl/zdroweoczy/68655,budowa-narzadu-wzroku
1 – kąt zewnętrzny,
2 – tarczka powieki górnej pokryta spojówką powiekową (tarczkową),
3 – górny kanalik łzowy,
4 – górny punkt łzowy,
5 – mięsko łzowe,
6 – kąt wewnętrzny,
7 – dolny punkt łzowy,
8 – dolny kanalik łzowy,
9 – źrenica,
10 – rąbek rogówki,
11 – rzęsy,
12 – krawędź powieki,
13 – dolny załamek worka spojówkowego,
14 – spojówka powiekowa (tarczkowa),
15 – dolny załamek worka spojówkowego,
16 – spojówka gałkowa
Wpływ leczenia przeciwnowotworowego na narząd wzroku
Leczenie choroby nowotworowej u dzieci czasami wymaga użycia leków lub promieniowania, które mogą wpływać na narząd wzroku. Mogą one prowadzić do jego uszkodzenia.
Radioterapia w następujących obszarach jest odpowiedzialna za problemy dotyczące narządu wzroku:
- gałka oczna,
- oczodoły,
- głowa (mózg i kręgosłup),
- napromienianie całego ciała (TBI).
Leki mogące mieć niekorzystny wpływ na narząd wzroku
- cytarabina: zapalenie rogówki, rzadko ciężkie toksyczności mogące prowadzić do zaburzeń widzenia i ślepoty,
- doksorubicyna: zapalenie spojówek, łzawienie,
- busulfan: zwiększa ryzyko zaćmy,
- kortykosteroidy (prednizon, deksametazon): zwiększają ryzyko rozwoju zaćmy.
Objawy toksycznego działania terapii przeciwnowotworowej na wzrok
- utrata wzroku,
- problemy z widzeniem tj. zaćma, czyli zmętnienie soczewki (przezroczysta struktura, otoczona torebką i umiejscowiona w gałce ocznej za tęczówką),
- objawy zaćmy: stopniowe pogorszenie ostrości wzroku, aż do prawie całkowitej utraty widzenia, zachowana zostaje zdolność poczucia światła,
- brak zdolności do wytwarzania łez – zespół suchego oka, w przebiegu którego dochodzi do nieprawidłowego nawilżenia powierzchni oka przez film łzowy,
- objawy zespołu suchego oka: pieczenie oczu, czasami uczucie suchości, wydzielina surowicza w worku spojówkowym, umiarkowane przekrwienie oka, uczucie piasku pod powiekami, objawy choroby nasilają się zimą, w suchym, gorącym klimacie, w pomieszczeniach klimatyzowanych lub silnie wentylowanych, w czasie pracy przy komputerze, chorzy z zespołem suchego oka źle tolerują soczewki kontaktowe,
- krótko/dalekowzroczność: niezdolność do widzenia obiektów z daleka lub bliska,
- podwójne widzenie,
- nadwrażliwość na światło
- „czerwone oko”, zaczerwienie oka: zwykle oznacza obecność stanu zapalnego, zapalenie to może prowadzić do zaczerwienienia, łzawienia, pojawienia się patologicznej wydzieliny, świądu i/lub bólu oka,
- zapalenie rogówki: ból, światłowstręt, obniżenie ostrości wzroku, oko jest czerwone, tkliwe, powieki są obrzęknięte, często pojawia się wydzielina śluzowo-ropna w worku spojówkowym
Jakie dodatkowe badania należy wykonywać po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym?
- regularne, kontrolne wizyty u okulisty, badania specjalistyczne zgodne z zaleceniami specjalisty,
- badanie dna oka: odbywa się za pomocą wziernika ocznego (oftalmoskopu), przed badaniem należy rozszerzyć źrenicę badanego, poprzez podanie kropli do worka spojówkowego, dno oka pozwala obejrzeć nieinwazyjnie naczynia krwionośne oraz ocenić tarczę nerwu wzrokowego,
- badanie ostrości wzroku: przeprowadza się najczęściej na tzw. tablicach Snellena. Znajduje się na nich wiele znaków o różnej wielkości nazywanych optotypami (np. cyfry, litery lub, dla dzieci i osób nieumiejących czytać, rysunki). Optotypy ułożone są w rzędach. Ich wielkość zmniejsza się w każdym kolejnym rzędzie.
Profilaktyka
- niezwłoczne zgłoszenie lekarzowi wystąpienia wyżej wymienionych objawów, pilna konsultacja lub wizyta u okulisty,
- regularne wizyty kontrolne w gabinecie okulisty w przypadku zdiagnozowania choroby związanej ze wzrokiem
Zapobieganie dolegliwościom związanym z zespołem suchego oka:
- unikanie sytuacji, które powodują zmniejszenie ilości łez (np. palenie tytoniu, dym, silny wiatr, zimne powietrze, suche powietrze, klimatyzacja, otwarte okna),
- umieszczenie monitora komputera 10–20 stopni poniżej poziomu oczu,
- noszenie okularów z szerokimi oprawami, które otaczają twarz i zmniejszają ekspozycję na działanie wiatru, noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV,
- leczenie zespołu suchego oka jest wyłącznie objawowe, tzn. leczy się jedynie objawy choroby, a nie jej przyczyny,
- stosuje się różne preparaty zastępujące brakujące łzy (tzw. sztuczne łzy), niestety nie powodują one prawidłowej produkcji łez, ale zmniejszają nasilenie objawów.