Układ nerwowy zbudowany jest z tkanki nerwowej oraz tkanki glejowej, integrujący działalność organizmu, rejestrujący bodźce, przetwarzający zawartą w nich informację oraz sterujący czynnościami organizmu: ruchem mięśni oraz wydzielaniem hormonów.

Układ nerwowy dzielimy na:

  • ośrodkowy (centralny) układ nerwowy, który dzieli się na mózgowie oraz rdzeń kręgowy,
  • obwodowy układ nerwowy, w skład, którego wchodzą nerwy czaszkowe oraz rdzeniowe.

Obwodowa neuropatia - stan chorobowy dotyczący nerwów (obwodowy układ nerwowy) przekazujących impulsy do różnych części ciała poza mózgiem i rdzeniem kręgowym.

Wpływ leczenia przeciwnowotworowego na nerwy

  • winkrystyna: szacuje się, że neuropatia obwodowa występuje u 90% leczonych pacjentów, objawy neuropatii zależą od rodzaju uszkodzonego nerwu:
    • uszkodzenie nerwów czuciowych powoduje ból, uczucie drętwienia, mrowienia, pieczenia lub utratę czucia,
    • uszkodzenie nerwów ruchowych powoduje osłabienie lub niedowład mięśni,
    • neuropatia dotycząca nerwów unerwiających narządy wewnętrzne, wywołuje zaparcia, napadowe, kolkowe bóle brzucha, niedrożność (stan, w którym dochodzi zatrzymania fizjologicznego pasażu treści jelitowej) porażenną, problemy z oddawaniem moczu
    • neuropatia nerwów czaszkowych objawiać się może opadaniem powiek, zaburzeniami widzenia, bóle żuchwy, „leniwym” żuciem
    • stopień nasilenia neuropatii obwodowej wzrasta wraz z całkowitą dawką winkrystyny
  • cisplatyna: mrowienie w dystalnych częściach kończyn oraz utrata słuchu postępująca w czasie i zależna od sumarycznej dawki leku
  • cyklofosfamid, prokarbazyna, tiotepa, etopozyd, fluorouracyl: mogą wywoływać neuropatie, ale najczęściej o łagodnym przebiegu

Szczególną grupę ryzyka, obarczoną większym ryzykiem wystąpienia polineuropatii stanowią pacjenci, u których dodatkowo stwierdzono cukrzycę, niedobory witamin, dużą utratę masy ciała.

Jakie objawy, mogące sugerować neuropatię obwodową powinny zaniepokoić rodzica i dziecko?

  • powikłanie chemioterapii, przebiegające pod postacią drętwienia, mrowienia lub piekącego bólu palców rąk i stóp,
  • jeśli chemioterapia jest kontynuowana, objawy te mogą ulec nasileniu, a dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia czucia, wibracji i temperatury oraz osłabienia siły mięśniowej,
  • w zaawansowanym stadium mogą pojawić się zaburzenia chodu i równowagi, trudności z wykonaniem precyzyjnych ruchów, niezgrabność, omdlenia i upadki,
  • objawy najczęściej zaczynają się w trakcie leczenia, najczęściej dochodzi do znacznej poprawy po zakończeniu leczenia

Jakie badania należy wykonywać w przypadku podejrzenia neuropatii obwodowej?

  • badanie neurologiczne wykonane przez specjalistę (badanie neurologiczne uwzględnia ocenę odruchów, siły mięśni i ich ewentualnego zaniku, a także ocenę czucia),
  • podstawowe badania laboratoryjne (ocena stężenia elektrolitów, tj. sód, potas, chlor, magnez, wapń),
  • potwierdzeniem rozpoznania klinicznego neuropatii jest badanie elekrofizjologiczne – badanie szybkości przewodzenia we włóknach ruchowych, czuciowych kończyn górnych i dolnych

Profilaktyka

  • o wszelkich niepokojących objawach trzeba niezwłocznie poinformować lekarza, aby w razie potrzeby mógł zmienić dawkę podawanego leku, zwiększyć odstępy między kolejnymi kursami chemioterapii lub rozpocząć leczenie wspomagające,
  • jeśli to konieczne należy odbywać wizyty w poradni neurologicznej,
  • konsultacje ortopedyczne, w celu wdrożenia specjalistycznej pomocy,
  • kuracja celowana na objawy – odpowiednia pomoc rehabilitacyjna (polepszenie siły mięśniowej, równowagi, koordynacji),
  • odpowiednio dostosowane leczenie przeciwbólowe

Jeśli już pojawią się objawy neuropatii obwodowej, należy pamiętać o pewnych prostych zasadach postępowania, zadbać należy o:

  • zachowanie szczególnej ostrożności w kontakcie z gorącymi, bardzo zimnymi lub ostrymi przedmiotami,
  • zainstalowanie odpowiedniego oświetlenia oraz poręczy,
  • ostrożne chodzenie,
  • zachowanie szczególnie uważnej kontroli wzrokowej przy wykonywaniu różnych czynności,
  • obicie lub zabezpieczenie ostrych kantów mebli i sprzętów domowych,
  • używanie rękawic ochronnych podczas wykonywania prac domowych,
  • noszenie wygodnego, stabilnego obuwia na płaskim obcasie, unikanie obuwia, które jest zbyt małe lub zbyt duże,
  • masowanie dłoni i stóp,
  • kąpiele w chłodnej wodzie.