Rozpoznanie choroby nowotworowej u dziecka i wielomiesięczne, a niekiedy wieloletnie leczenie spowodowało, iż uwaga rodziny i pacjenta skupiona była przede wszystkim na wyleczeniu nowotworu. Ale już wówczas, w czasie rozmów z lekarzem, poinformowano Państwa, iż leczenie przeciwnowotworowe może prowadzić do szeregu odległych następstw do uszkodzenia wielu narządów. Te uszkodzenia mogą pojawić się w trakcie, bezpośrednio po leczeniu, a nawet po wielu latach. Jednym ze skutków leczenia przeciwnowotworowego może być niepłodność.

Mężczyzna, aby móc posiadać w naturalny sposób potomstwo musi mieć:

• co najmniej jedno jądro, w którym powstają prawidłowe plemniki,
• prawidłowe drogi wyprowadzające nasienie, możliwość wytrysku,
• prawidłową produkcję testosteronu i innych hormonów.

Jeśli jeden z wymienionych elementów ulega zaburzeniu, może dojść do utrudnienia posiadania potomstwa czy niepłodności, co wymaga diagnostyki i leczenia.

Dlaczego leczenie przeciwnowotworowe może prowadzić do niepłodności?

Dziś wiemy coraz więcej o skutkach leczenia przeciwnowotworowego i jeśli jest to możliwe staramy się im zapobiegać albo je ograniczać. Trudno jest z całą pewnością określić, czy dane leczenie może przyczynić się do niepłodności. Zależy to od wielu czynników, w tym:

• wieku dziecka w czasie leczenia nowotworu,
• rodzaju nowotworu,
• rodzaju chemioterapii, dawek leków,
• dawki i obszaru radioterapii,
• rodzaju zabiegu operacyjnego.

Należy więc zapytać lekarza o wyjaśnienie problemu i ocenę stopnia zagrożenia niepłodnością oraz możliwości jej zapobiegania lub leczenia.

Jak leczenie nowotworowe wpływa na płodność?

Zabieg operacyjny

W trakcie operacji może być konieczne usunięcie ważnych dla płodności narządów, np. jąder u chłopców, jajników, macicy u dziewcząt. Może być to przyczyną trwałej niepłodności.

Chemioterapia

Chemioterapia działa na cały organizm pacjenta. W trakcie chemioterapii dochodzi do zniszczenia szybko dzielących się komórek, w tym również komórek jajowych i plemników. Niektóre z cytostatyków mają szczególnie toksyczne działanie na komórki płciowe. Stopień uszkodzenia zależy przede wszystkim od rodzaju i od łącznej dawki danego cytostatyku.

Radioterapia

Może prowadzić do uszkodzenia/zniszczenia szybko dzielących się komórek (w tym komórek jajowych i plemników), ale głównie w obszarze napromieniania. Dlatego szczególnie szkodliwe dla płodności może być napromienianie obszaru brzucha, miednicy, okolicy jajników czy jąder. Również napromienianie czaszki (wysokimi dawkami) przyczynić się może do uszkodzenia okolicy, gdzie produkowane są hormony regulujące czynność jajników i jąder, prowadząc do ich niedoczynności i w rezultacie - do niepłodności.

Przeszczep szpiku

Postępowanie przedprzeszczepowe ma za zadanie zniszczyć jak największą liczbę komórek nowotworowych i/lub chory szpik pacjenta. W tym celu stosowane są bardzo wysokie dawki cytostatyków i/lub napromienianie całego ciała. Takie działania stwarzają bardzo duże ryzyko niepłodności.

Chłopcy

W jądrach u chłopców odbywa się produkcja komórek płciowych - plemników. Ten proces nazywa się spermatogenezą. W jądrach produkowane są również hormony odpowiedzialne za męski wygląd, owłosienie, barwę głosu, wzrastanie. Zjawisko produkcji tych hormonów nazywamy steroidogenezą. Zarówno chemioterapia jak radioterapia mogą działać negatywnie na czynność jąder i produkcję hormonów, przede wszystkim na produkcję i dojrzewanie plemników.

Zastosowanie wysokich dawek cytostatyków lub/i napromienianie okolicy jąder może doprowadzić do trwałej niepłodności.

Dzisiejsza wiedza lekarzy na ten temat jest coraz większa i obecnie w wielu programach leczenia przeciwnowotworowego stosowane są takie dawki, aby stwarzały mniejsze ryzyko niepłodności. Produkcja nasienia po leczeniu nowotworu może być zaburzona w większym lub mniejszym stopniu, a po pewnym czasie powrócić, na przykład po roku, dwóch czy kilku latach. Podobnie jest po napromienianiu - po zastosowaniu niższych dawek obserwuje się przejściowo upośledzenie płodności, która powraca po pewnym czasie. Niestety, wysokie dawki napromieniania, jak i wysokie dawki cytostatyków mogą trwale uszkadzać czynność jąder.

Na co należy zwrócić uwagę w czasie rozwoju Waszego syna?

Prawidłowa czynność jąder odpowiedzialna jest między innymi za wzrastanie dziecka, jego rozwój i wystąpienie pokwitania płciowego. U chłopców pokwitanie płciowe zaczyna się między 10 a 15-16 rokiem życia. Pierwszymi objawami jest przyśpieszenie wzrastania, powiększenie jąder, a następnie pojawienie się owłosienia łonowego, pachowego, zarostu. Jeśli te objawy wystąpią przed 9 rokiem życia, mówimy o przedwczesnym pokwitaniu płciowym. Może ono wystąpić u dzieci, które miały zastosowane napromienianie czaszki. Przedwczesne pokwitanie płciowe powinno być zdiagnozowane i leczone przez endokrynologa. Natomiast jeśli objawy pokwitania nie pojawią się do 16 roku życia - mówimy o opóźnionym pokwitaniu płciowym. Przyczyną tego może być uszkodzenie pewnych okolic w mózgu i/lub niedobór hormonu produkowanego w jądrach - testosteronu. Stan ten również wymaga diagnostyki i leczenia - tzw. substytucyjnego - testosteronem. Jest to konieczne dla prawidłowego wzrastania, męskiej budowy ciała, pojawienia się męskiego owłosienia, zmiany głosu.

Jeśli niepokoi Was, że Wasz syn zbyt wcześnie lub zbyt późno wchodzi w okres pokwitania - należy to przedyskutować z Waszym lekarzem, który oceni rozwój dziecka. Może konieczne będzie leczenie przez specjalistę.

Jak możemy sprawdzić, czy nasz syn będzie mógł zostać ojcem?

Najpewniejszym badaniem jest badanie nasienia. Badanie to wykonać można już w okresie pokwitania. Należy jednak pamiętać, iż bezpośrednio po leczeniu przeciwnowotworowym, przez okres kilku, kilkunastu miesięcy produkcja plemników może być przejściowo zaburzona, a potem - nawet po kilku latach, powrócić.

U chłopców przed okresem pokwitania pewne badania hormonalne mogą pośrednio wskazywać na możliwość uszkodzenia czynności jąder, ale ostatecznie to badanie nasienia w późniejszym wieku wskaże, czy ich funkcja jest prawidłowa. Usunięcie chirurgiczne obu jąder, prostaty prowadzi do trwałej niepłodności (o ile wcześniej nie zabezpieczono nasienia).

Czy możemy zapobiec niepłodności u chłopców?

Przed rozpoczęciem leczenia przeciwnowotworowego, jeśli syn jest w późniejszym okresie pokwitania, istnieje możliwość zamrożenia nasienia w tzw. bankach nasienia, gdzie jest ono przechowywane w bardzo niskich temperaturach. Niestety u małych chłopców, przed pokwitaniem, jest to niemożliwe. Podejmowane są na świecie próby pobierania i mrożenia tkanek jąder. Na razie ta technika nie jest rozpowszechniona. Jeśli Wasz syn ma być poddany radioterapii, stosowane są specjalne osłony na jądra, aby zmniejszyć stopień ich napromienienia i uszkodzenia.
Gdy Wasz Syn staje się dorosły, może podjąć decyzję o badaniu nasienia i omówić z lekarzem możliwości posiadania potomstwa. Jeśli produkuje prawidłowe plemniki i nasienie - może w sposób naturalny posiadać własne dzieci. Wielu mężczyzn po leczeniu przeciwnowotworowym w dzieciństwie, właśnie w naturalny sposób zostaje ojcami. Jeśli produkcja nasienia jest nieprawidłowa - należy z lekarzem zajmującym się leczeniem niepłodności przedyskutować ten problem i ocenić możliwość zastosowania technik wspomagających, które pozwoliłyby na posiadanie dziecka.

Czy dziecko naszego syna może być zagrożone nowotworem?

Zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworu u potomstwa osób leczonych z powodu nowotworu nie ma, z wyjątkiem nowotworów, które mają charakter dziedziczny. Opcją zmniejszenia ryzyka uszkodzenia gonad (jąder, jajników) u pacjentów przed pokwitaniem jest podawanie w czasie terapii przeciwnowotworowej leków (analogów GnRH), które „ochraniają” czynność gonad.

Zapytaj lekarza

• czy leczenie przeciwnowotworowe mojego dziecka może wpłynąć na jego płodność w przyszłości?
• jeśli tak, czy przejściowo, czy też trwale?
• co można zrobić, aby zachować jego płodność?
• czy to postępowanie profilaktyczne dla zachowania płodności wpłynie na leczenie przeciwnowotworowe?
• jeśli dziecko pozostanie niepłodne po leczeniu przeciwnowotworowym, czy są możliwości, aby w przyszłości posiadało dzieci?
• jak i kiedy sprawdzić, czy moje dziecko będzie mogło mieć własne dzieci?
• w jakim czasie po leczeniu przeciwnowotworowym będzie mogło starać się o własne dziecko?
• czy ciąża zagrozić może zdrowiu mojego dziecka?
• czy leczenie przeciwnowotworowe mojego dziecka wpłynie na zdrowie jego potomstwa?
• czy potomstwo mojego dziecka może być zagrożone nowotworem?