Dokumentacja medyczna

Po zakończeniu leczenia onkologicznego należy skompletować najważniejsze informacje medyczne, przechowywać je i udostępniać lekarzowi rodzinnemu, każdemu innemu lekarzowi, a w razie potrzeby, również innym pracownikom medycznym.

Informacje te, powinny obejmować:

• dokładną nazwę choroby nowotworowej i jej stopień zaawansowania,
• datę rozpoznania,
• rodzaj zastosowanej chemioterapii (nazwę protokołu i nazwy cytostatyków),
• dane dotyczące zastosowanej radioterapii (dawka kumulacyjna, czyli łączna dawka frakcyjna oraz obszar napromieniany),
• rodzaj i zakres przebytych zabiegów operacyjnych,
• dane dotyczące przeprowadzonego przeszczepu szpiku (data i zastosowane leki),
• datę zakończenia leczenia onkologicznego.

Postępowanie po zakończonym leczeniu onkologicznym

Przez pierwsze lata po zakończonym leczeniu onkologicznym kontrole lekarskie ukierunkowane są przede wszystkim na możliwość wznowy nowotworu. To ryzyko istnieje, ale jest różne u różnych osób. Lekarz onkolog ustala rodzaj, zakres i częstotliwość badań kontrolnych. Informuje też, na jakie dolegliwości i objawy, powinno się zwrócić szczególną uwagę i w jakich okolicznościach udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub innego specjalisty. Z lekarzem onkologiem ustala się również termin wznowienia nauki w szkole lub uczestnictwa w zajęciach w przedszkolu. Z upływem czasu ryzyko wznowy maleje i wizyty u onkologa stają się rzadsze. Ważna pozostaje dbałość o utrzymanie dobrego, ogólnego stanu zdrowia, rozciągająca się poza wiek dzieciństwa i młodości w wiek dojrzały.

Możliwe następstwa i powikłania po leczeniu onkologicznym

U osób, które były leczone onkologicznie w dzieciństwie, mogą się rozwinąć zaburzenia, które są następstwami (powikłaniami) tej terapii. Można je przewidzieć, wcześnie rozpoznać i skutecznie leczyć. Zazwyczaj większość ozdrowieńców nie ma ciężkich powikłań.

Leczenie onkologiczne może zwolnić lub czasem zahamować wzrost ciała. Większość osób po zakończeniu leczenia nadrabia te deficyty, bo ich wzrastanie przyspiesza i nie różnią się istotnie od rówieśników. Nieliczni, szczególnie po radioterapii głowy i kręgosłupa, przeprowadzonej przed okresem dojrzewania, mogą być wyraźnie niżsi. U tych osób wskazane są pomiary wysokości ciała pod kierunkiem lekarza onkologa i pediatry, którzy w razie potrzeby kierują na dalsze specjalistyczne badania. Znaczne nieprawidłowości w tym zakresie mogą być leczone.

Czasem radioterapia wybranej okolicy ciała, np. połowy brzucha, może doprowadzić do nieprawidłowej postawy. Wówczas wskazana jest opieka ortopedy i rehabilitanta.

Korzystny wpływ na wzrastanie ma zdrowa dieta, zgodna z tzw. „piramidą zdrowia”, bogata w witaminy, warzywa, owoce, oparta na regularnych posiłkach, najlepiej spożywanych w domu. Unikamy „fast foodow”, chipsów, frytek. Niektóre dzieci po leczeniu lekami sterydowymi, radioterapii pewnych obszarów mózgu lub po prostu dzieci mniej aktywne rozwijają nadwagę, która zwiększa ryzyko chorób układu krążenia i cukrzycy. Inne po wyczerpującym leczeniu onkologicznym mogą być zbyt szczupłe, a nawet wyniszczone. Obok pomiarów wzrostu należy więc kontrolować masę ciała. Wskazane jest korzystanie z pomocy dietetyka. Korzystna dla zdrowia jest aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości zdrowotnych. Wspomaga nie tylko wzrastanie i utrzymanie właściwej masy ciała, ale wzmacnia też mięśnie, stawy i kości osłabione przez nowotwór i jego leczenie. Wskazane jest indywidualne ustalenie z lekarzem onkologiem, pediatrą, sportowym lub, jeśli zachodzi taka potrzeba, z innym specjalistą, np. kardiologiem, jaki rodzaj aktywności i sportu oraz w jakim zakresie może być uprawiany przez daną osobę. Radioterapia głowy i szyi może upośledzić funkcję tarczycy. Jest to gruczoł położony w przedniej części szyi, odpowiedzialny za wiele procesów w organizmie. Zaburzenia, które mogą wystąpić, często długo nie dają objawów i dolegliwości. Tak więc wskazane jest wykonywanie wyprzedzająco testów krwi i badań USG tarczycy. Jeśli zajdzie taka potrzeba, podejmuje się leczenie, które prowadzi lekarz endokrynolog. Jeśli stwierdzi się obecność guzka w tarczycy, należy go regularnie kontrolować, również u specjalisty endokrynologa. Radioterapia głowy, brzucha i miednicy, a także chemioterapia z użyciem niektórych cytostatyków, np. cyclofosfamidu, może zakłócić produkcję hormonów płciowych i wpłynąć niekorzystnie na kształtowanie się narządów układu płciowego. U niektórych osób może to spowodować opóźnienie lub przyspieszenie dojrzewania płciowego. Te formy leczenia mogą także wpłynąć na zmniejszenie płodności. U kobiet czasem mogą wystąpić trudności z zajściem i utrzymaniem ciąży oraz wcześniejsza menopauza. U mężczyzn po zakończeniu leczenia czasem mogą wystąpić nieprawidłowości plemników, ale u zdecydowanej większości są przemijające i ustępują z upływem miesięcy i lat. Większość osób po leczeniu onkologicznym w dzieciństwie może mieć potomstwo. Dostępne dane pokazują też, że potomstwo nie jest narażone na podwyższone ryzyko wad rozwojowych. Proces dojrzewania płciowego po zakończonym leczeniu onkologicznym, zachodzący między 8 a 14 rokiem życia, powinien być kontrolowany przez pediatrę i onkologa. Wystąpienie nieharmonijności w jego przebiegu jest wskazaniem do konsultacji specjalistycznych u endokrynologa, ginekologa i androloga, którzy decydują o ewentualnym leczeniu. Współczesne techniki wspomaganego rozrodu, mają wiele do zaoferowania w nielicznych przypadkach istotnych zaburzeń płodności.

W trakcie ciąży kobiety wymagają szczególnej opieki specjalistycznej.

Pacjenci, którzy przyjmowali chemioterapię, w skład której wchodziły cytostatyki, takie jak antracykliny (doskorubicyna, daunorubicyna, mitoksantron, epirubicyna), mają nieco podwyższone ryzyko powikłań ze strony serca. Czynnikiem, które to ryzyko może pogłębić, jest przebyta również radioterapia klatki piersiowej. Osoby te powinny przez całe życie, okresowo kontrolować stan układu krążenia u kardiologa wraz z wykonaniem ECHO serca. W razie stwierdzenia nieprawidłowości, powinny być pod stałą opieką kardiologa. Ocena kardiologiczna z badaniem ECHO serca powinna być zawsze przeprowadzona w przypadku dolegliwości, takich jak: wzrost męczliwości, bóle w klatce piersiowej, duszność, omdlenie, a także jeśli podejmowane są duże wysiłki fizyczne (rodzaj pracy, sport i ZAWSZE przed porodem). Unikanie czynników ryzyka kardiologicznego, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, brak aktywności i palenie tytoniu, w przypadku ozdrowieńców ma jeszcze większe znaczenie niż dla ogółu społeczeństwa. Palenie papierosów z wielu powodów jest zdecydowanie przeciwwskazane dla osób po leczeniu onkologicznym. Ci spośród nich, którzy poddani byli radioterapii klatki piersiowej i/lub byli leczeni bleomycyną, mogą mieć zwiększone ryzyko chorób układu oddechowego, przewlekłego kaszlu, a nawet włóknienia płuc, a ekspozycja na toksyny tytoniu to ryzyko potęguje.

Radioterapia brzucha, a także niektóre cytostatyki podawane w ramach chemioterapii, czasem mogą zakłócić pracę układu moczowego. Wskazane jest profilaktyczne wykonywanie testów krwi i moczu oraz ultrasonografii jamy brzusznej.

Konieczne jest badanie słuchu u wszystkich pacjentów, którzy otrzymali w swojej chemioterapii pochodne platyny (zwłaszcza cisplatynę) i/lub byli naświetlani na obszar głowy. Audiogram powinien być w tych przypadkach kontrolowany co 2 lata. Zalecenie to ma szczególne znaczenie dla osób, które przebyły takie leczenie jako małe dzieci, ponieważ prawidłowy słuch warunkuje rozwój mowy. Bardzo ważne jest, aby osoby z zaburzeniami były w odpowiednim czasie kwalifikowane przez audiologów do rehabilitacji lub w razie potrzeby do protezowania słuchu.

Powinno się również przeprowadzać regularne wizyty u okulisty i stomatologa.

Osoby po przebytej radioterapii i leczeniu niektórymi cytostatykami mogą być bardziej narażone na ponowne zachorowanie na chorobę nowotworową. Dotyczy to także osób z nowotworowymi predyspozycjami genetycznymi. Jest to kolejne zagrożenie, potęgowane przez palenie papierosów. Nadmierne opalanie, korzystanie z solarium, nadużywanie alkoholu, nieprawidłowe odżywianie, również zwiększają to ryzyko. Pojawienie się guzka, plamy lub innej zmiany na skórze w miejscu wcześniej poddanym radioterapii, należy skonsultować z lekarzem. Chłopcy, mężczyźni po naświetlaniach miednicy powinni regularnie badać jądra, a osoby po naświetlaniach klatki piersiowej – czujnie badać piersi. Pojawienie się guzka powinno być skonsultowane z lekarzem. Należy kontrolować morfologię krwi z rozmazem.

Nasz wpływ na zdrowie

Możemy mieć wpływ na poprawę naszego zdrowia, prowadząc zdrowy styl życia, na który składa się: właściwe odżywianie, odpowiednia ilość snu i aktywności fizycznej, unikanie nawyków szkodliwych dla zdrowia i umiejętność rozładowania stresu.

Wskazane jest spożywanie w ciągu dnia pięciu urozmaiconych posiłków bogatych w warzywa, owoce i błonnik (pieczywo pełnoziarniste). W zdrowej diecie powinny znaleźć się ryby morskie. Natomiast zaleca się ograniczać łatwo przyswajalne cukry proste, potrawy tłuste i smażone. Odradza się spożywania chipsów, frytek, cheeseburgerów, alkoholu oraz jedzenia w tzw. fast-foodach.

Codziennie należy choć trochę czasu poświęcić na aktywność fizyczną. Najlepiej, jeśli jest to co najmniej godzina. Uprawiany sport lub inny rodzaj aktywności (spacery, taniec, praca w ogórku lub przy domu) powinien być bezpieczny i odpowiedni do stanu zdrowia oraz wydolności danej osoby. Wskazane jest, aby rodzaj aktywności skonsultować z lekarzem czy rehabilitantem.

Palenie papierosów jest szkodliwe dla zdrowia wszystkich, a zwłaszcza dla osób po leczeniu choroby nowotworowej. Palenie bierne, czyli przebywanie w obecności osób palących, w takim samym stopniu naraża otoczenie na oddziaływanie toksycznych, w tym rakotwórczych substancji zawartych w dymie tytoniowym, a także w powietrzu wydychanym, pocie i odzieży osoby palącej. Wczesne i nadmierne picie alkoholu ma szkodliwy wpływ, przede wszystkim na wątrobę, zwłaszcza, jeśli jej sprawność została już wcześniej naruszona przez leczenie onkologiczne. Jest czynnikiem powodującym rozwój niektórych nowotworów i prowadzi do nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz zaburzeń emocjonalnych.

Wspólnie dbajmy o zdrowie swoje i najbliższych!

 

Powyższe materiały przygotowane zostały w ramach Programu „Wielkopolska Onkologia Dziecięca – Wielkopolski Program Profilaktyczny w Zakresie Onkologii Dziecięcej”

Więcej informacji o projekcie również w publikacji: „Wiele dobrego w Klinice Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu”