Co to jest wątroba?
Wątroba jest narządem w kształcie trójkąta położonym poniżej klatki piersiowej po prawej stronie ciała. U przeciętnego człowieka wątroba jest mniej więcej wielkości piłki i wadze około 3 funtów (1,5 kg – przyp. tłum. i red.). Wątroba jest odpowiedzialna za usuwanie toksyn z krwi, wspomaga trawienie i metabolizm i produkuje wiele ważnych substancji, w tym także białka układu krzepnięcia.
Jakie są objawy uszkodzenia wątroby?
Wiele osób z uszkodzeniem wątroby nie ma żadnych objawów. U niektórych może rozwinąć się żółtaczka (żółtawe oczy i skóra) ciemny mocz, blade (odbarwione) stolce, silne swędzenie, skłonność do siniaków i krwawień, przewlekłe zmęczenie, nudności, utrata apetytu i inne objawy. Wątroba czasem powiększa się (hepatomegalia) i w miarę nasilania się uszkodzenia, staje się twarda (zwłóknienie) i zbliznowaciała (marskość). Ostatecznie może to prowadzić do gromadzenia się płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze), powiększenia śledziony (splenomegalia), a także krwawienia do przełyku lub żołądka. Bardzo rzadko może rozwinąć się rak wątroby.
Kto jest w grupie ryzyka?
W grupie ryzyka uszkodzenia wątroby znajdują się osoby, u których przeprowadzono napromienianie jamy brzusznej.
Leki stosowane w chemioterapii również mogą przyczynić się do uszkodzenia wątroby, chociaż najczęściej zdarza się to w trakcie leczenia lub krótko po jego zakończeniu. Bardzo rzadko problemy te występują w odległym czasie po zakończeniu leczczenia lekami wymienionymi poniżej:
- Metotreksat
- Merkaptopuryna
- Tioguanina
Inne czynniki ryzyka:
- Choroby dotyczące wątroby, takie jak guz wątroby lub usunięcie znacznego fragmentu wątroby
- Występujące wcześniej problemy z wątrobą
- Nadmierne spożycie alkoholu
- Przewlekłe zapalenie wątroby (hepatitis) – zobacz powiązany Health Link „Zapalenie wątroby po leczeniu nowotworu”
- Częste transfuzje w wywiadzie
- Przewlekła choroba przeszczep przeciw gospodarzowi (jako powikłanie po przeszczepieniu szpiku, krwi pępowinowej lub komórek macierzystych krwi obwodowej.
Jakie badania są wykonywane w celu monitorowania wątroby?
W celu monitorowania wątroby wykonywane są następujące badania krwi:
- Oznaczenie aktywności enzymów wątroby, które są wyspecjalizowanymi białkami znajdujących się wewnątrz komórek wątroby. Jeśli komórki wątroby są uszkodzone, enzymy te wydzielane są do krwi, gdzie stwierdza się ich podwyższoną aktywność. Najczęściej oznaczane enzymy wątrobowe, to:
- Aminotransferaza alaninowa (ALT)
- Aminotransferaza asparaginowa (AST) - Badania czynności wątroby pozwalają określić jak funkcjonuje wątroba. Najczęściej wykonywane badania to:
- Bilirubina (produkt powstający w trakcie rozpadu krwinek czerwonych)
- Albumina ( podstawowe białko produkowane w wątrobie)
- Czas protrombinowy (PT) – parametr używany w ocenie krzepnięcia krwi - Markery zakażenia wątroby, włącznie z testami w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu A, B i C
- Badanie w kierunku zespołu obładowania żelazem (stężenie ferrytyny), mogącego wystąpić w związku z częstymi transfuzjami krwi
Jakie działania są niezbędne u osób z grupy ryzyka?
Badania oceniające funkcję wątroby (włączając ALT, AST i bilirubinę) należy wykonać, gdy osoba wyleczona z nowotworu wchodzi w okres długotrwałej obserwacji. Osoby, u których przeprowadzono przeszczepienie szpiku, krwi pępowinowej lub komórek macierzystych krwi obwodowej, powinny mieć również wykonane badanie w kierunku zespołu obładowania żelazem (stężenie ferrytyny). Podczas corocznych badań kontrolnych lekarz powinien także ocenić wielkość wątroby w trakcie badania palpacyjnego. Jeżeli stwierdzone zostaną jakiekolwiek problemy, lekarz zleci dodatkowe badania i skieruje do specjalisty zajmującego się chorobami wątroby. U osób zagrożonych zapaleniem wątroby niezbędne będą również inne badania (zobacz artykuł „Zapalenie wątroby po leczeniu nowotworu”).
Co mogę zrobić, aby zachować zdrową wątrobę?
- Jeżeli nie jesteś uodporniony przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, zaszczep się żeby chronić swoją wątrobę (nie ma obecnie szczepionki przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu C). Możesz sprawdzić, czy jesteś uodporniony, wykonując test z krwi na oznaczenie przeciwciał (przeciwciała IgG przeciw WZW typu A i przeciwciała przeciw powierzchniowemu antygenowi WZW typu B).
- Jeżeli pijesz alkohol, rób to z umiarem.
- Pij dużo wody.
- Stosuj zbilansowaną, bogatą w błonnik dietę. Ogranicz tłuszcz, sól, palenie i konserwowane jedzenie.
- Nie zażywaj dawek leków większych niż zalecone.
- Unikaj przyjmowania zbędnych leków.
- Nie mieszaj leków z alkoholem.
- Nie zażywaj leków niewiadomego pochodzenia.
- Aby mieć pewność, że nie będzie to szkodliwe dla wątroby, nie zażywaj leków bez recepty, ziół i suplementów diety bez konsultacji z lekarzem.
- Jeżeli jesteś aktywny seksualnie, zabezpieczaj się (stosując np. prezerwatywy) podczas kontaktów seksualnych, aby zabezpieczyć się przed zakażeniem wirusami, które mogą uszkodzić wątrobę.
- Unikaj kontaktu z chemikaliami (rozpuszczalniki, spraye do czyszczenia, środki owadobójcze, rozcieńczalniki do farb i inne toksyczne substancje). Jeżeli musisz je zastosować, załóż maskę i rękawiczki i rób to w miejscu, gdzie jest dobra wentylacja.
Pobierz cały plik tutaj.
Autor: Wendy Landier, PhD, CPNP; Children’s Hospital of Alabama, Birmingham, Al.
Weryfikacja: Melissa M. Hudson, MD; Smita Bhatia, MD, MPH i Billie Buchert RN, BSN.
Tłumaczenie: Danuta Gilarska (parent of a child with neoplastic disease), “KOLIBER“ Charity Association, Krakow, Poland.
Weryfikacja tłumaczenia: Angelina Moryl-Bujakowska M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland; Szymon Skoczeń M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland.
Polish translation is provided by the Department of Pediatric Oncology and Hematology, Jagiellonian University Medical College, Krakow, Poland.
Tłumaczenie na język polski zostało wykonane przez Klinikę Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, Polska.