Funkcje wątroby

Do czego jest nam potrzebna wątroba? Wątroba człowieka pełni szereg funkcji, do których zaliczymy między innymi:

  • metabolizm białek, węglowodanów, kwasów tłuszczowych, cholesterolu,
  • zachowywanie we krwi odpowiedniego poziomu cukru (glukozy),
  • wychwytywanie z organizmu związków szkodliwych (w tym trucizn) i umożliwienie ich usunięcia,
  • magazynowanie żelaza i witamin (głównie A, D, K),
  • synteza (wytworzenie) białek osocza i czynników krzepnięcia krwi,
  • produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji.

Wpływ leczenia przeciwnowotworowego na wątrobę

Chemioterapia może prowadzić do uszkodzenia wątroby (polekowe uszkodzenie wątroby). Bardzo ważne jest zapobieganie w jak największym stopniu powikłaniom związanym z wątrobą ze względu na jej funkcje. Powikłania dotyczące wątroby mają najczęściej charakter ostry, ustępują po zakończeniu leczenia, powikłania późne (utrzymujące się trwale, po zakończeniu leczenia) występują rzadko.

Toksyczny wpływ na wątrobę mają:

  • metotreksat: najwięcej działań niepożądanych dotyczących wątroby, najczęściej stany ustępujące w krótkim czasie, po zakończeniu podawania metotreksatu, opisano przypadki ciężkiego uszkodzenia wątroby po stosowaniu tego leku (marskość i zwłóknienie wątroby), u dzieci występujące rzadziej,
  • merkaptopuryna: działania niepożądane mogą objawiać się jako uszkodzenia dotyczące samej wątroby bądź też dróg żółciowych, objawy pojawiają się najczęściej po miesiącu od stosowania leku,
  • tioguanina: mogą się pojawiać objawy sugerujące uszkodzenie wątroby,
  • aktynomycyna: znane działanie uszkadzające wątrobę, szczególnie po kilkudniowej terapii,
  • pochodne nitrozomocznika (karmustyna, lomustyna): zaburzenia funkcji wątroby nawet u 26% chorych, zazwyczaj mają charakter łagodny i odwracalny,
  • etopozyd: ostre uszkodzenie wątroby,
  • irinotekan, topotekan: objawy mogą wystąpić u 6-25% pacjentów
  • L-asparaginaza: lek o działaniu toksycznym na wątrobę, wywołuje stłuszczenie wątroby, obniżenie syntezy białek (min. obniżenie stężenia albumin, transferryny, czynników krzepnięcia, fibrynogenu),
  • cyklofosfamid, ifosfamid: ulegają metabolizmowi w wątrobie, ale należą do cytostatyków o małej toksyczności,
  • winkrystyna: rzadko wykazuje działanie toksyczne na wątrobę, gdy wystąpią objawy szybko przemijają,
  • cisplatyna: rzadko uszkadza wątrobę.

Osoby, które przeszły radioterapię w następujących obszarach mogą być narażone na problemy z wątrobą:

  • napromienianie całego ciała (TBI),
  • napromienianie całego brzucha,
  • napromienianie wątroby.

Objawy toksycznego działania terapii przeciwnowotworowej na wątrobę

Objawy związane z uszkodzeniem wątroby:

  • często przebiega bezobjawowo,
  • żółtaczka: objaw powodujący, że skóra oraz oczy stają się zażółcone, jego przyczyną jest nagromadzenie bilirubiny,
  • ból brzucha w okolicy wątroby (szczególnie prawe podżebrze),
  • wzdęcia,
  • ciemny mocz, jasne stolce,
  • swędzenie,
  • nudności, utrata apetytu,
  • wzrost lub spadek masy ciała,
  • łatwe siniaczenie, krwawienie,
  • może dochodzić również do powiększenia wątroby (hepatomegalia), co można stwierdzić podczas badania pacjenta,
  • może pojawić się włóknienie miąższu wątroby (marskość wątroby, zwłóknienie wątroby),
  • w ciężkich przypadkach nadmierne nagromadzenie płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze),
  • groźnym powikłaniem wielolekowej chemioterapii jest choroba wenookluzyjna wątroby: jest to zespół spowodowany nie zakrzepowym zamknięciem drobnych wewnątrzwątrobowych naczyń żylnych, odkładanie włóknika powoduje zwężenie naczyń i zahamowanie przepływu krwi, co prowadzić może do martwicy komórek wątrobowych, objawy to: wzrost stężenia bilirubiny, powiększenie wątroby, ból w prawym podżebrzu, wzrost masy ciała; w fazie ostrej choroba jest odwracalna.

Jakie badania laboratoryjne mogą wskazywać na uszkodzenie wątroby?

Enzymy wątrobowe:

  • są produkowane przez wątrobę,
  • w przypadku uszkodzenia wątroby, dochodzi do ich uwolnienia poza wątrobę, powoduje to pojawienie się ich wysokiego poziomu we krwi,
  • zaliczany do nich głównie: ALAT (aminotransferaza alaninowa, inne skróty to ALT, GPT), AspAT (aminotransferaza asparaginianowa, inne skróty to AST, GOT),
  • GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza), enzym obecny w wielu tkankach i płynach ustrojowych organizmu człowieka, bardzo czuły test wątrobowy, może wskazywać na uszkodzenie dróg żółciowych.

Testy wątrobowe:

  • odpowiadają na pytanie czy wątroba funkcjonuje prawidłowo,
  • zaliczamy do nich: bilirubinę (pochodzi z rozpadu krwinek czerwonych), albuminy (białko produkowane w wątrobie, pełnią funkcję transportową różnych substancji), czas protrombinowy (związany z krzepnięciem krwi).

Profilaktyka

  • systematyczne wykonywanie badań oceniających funkcję wątroby (ALAT, AspAT, bilirubina), szczególnie ważne w okresie 5 lat od postawienia diagnozy lub w okresie 2 lat od zakończenia leczenia,
  • ocena wątroby podczas regularnych wizyt lekarskich poprzez badania fizykalne (badanie brzucha mające na celu ocenę wielkości wątroby oraz obecności ewentualnej bolesności w okolicy wątroby),
  • w razie obecności niepokojących objawów poszerzenie diagnostyki (testy laboratoryjne, USG jamy brzusznej)

Utrzymaj zdrową wątrobę

  • unikanie picia alkoholu oraz palenia tytoniu,
  • picie dużych ilości wody niegazowanej (ok. 2 litrów dziennie),
  • zdrowe odżywianie (dieta niskotłuszczowa, dobrze zbilansowana, wysokobłonnikowa, 5 posiłków dziennie, unikanie smażenia potraw, unikanie potraw wysoko przetworzonych),
  • przyjmowanie tylko zalecanej przez lekarza ilości leków, unikanie leków zbędnych,
  • aktywność fizyczna (utrzymanie odpowiedniej masy ciała), o intensywności ustalonej po konsultacji z lekarzem, adekwatnej do aktualnego stanu zdrowia

Wytyczne dotyczące długoterminowych obserwacji osób, które zostały wyleczone z nowotworu w dzieciństwie, okresie nastoletnim i we wczesnej młodości wraz z Health Links zostały opracowane przez Children’s Oncology Group w ramach wspólnych starań komitetu „The Late Effects Committee” i „Nursing Discipline” oraz są utrzymywane i aktualizowane przez komitet „Long-Term Follow-Up Guidelines Core Committee” w ramach Children’s Oncology Group i powiązanych grup zadaniowych*. Polskie tłumaczenie dokumentu powstało we współpracy Stowarzyszenia na Rzecz Dzieci z Chorobą Nowotworową KOLIBER oraz Kliniki Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie.

 Materiały można pobrać tutaj.

____________________________________________________________________________
*Autor powyższej publikacji: Wendy Landier, PhD, CPNP, Children’s Hospital of Alabama, Birmingham, AL.
Weryfikacja: Melissa M. Hudson, MD; Smita Bhatia, MD, MPH i Billie Buchert RN, BSN.
Tłumaczenie: Danuta Gilarska (parent of a child with neoplastic disease), “KOLIBER“ Charity Association, Krakow, Poland. 
Weryfikacja tłumaczenia: Angelina Moryl-Bujakowska M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland; Szymon Skoczeń M.D., Ph.D., Department of Oncology and Hematology, University Children’s Hospital, Krakow, Poland.
Polish translation is provided by the Department of Pediatric Oncology and Hematology, Jagiellonian University Medical College, Krakow, Poland.
Tłumaczenie na język polski zostało wykonane przez Klinikę Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, Polska.