Akcja Movember, której polskim odpowiednikiem jest Wąsopad, zawdzięcza swoją nazwę połączeniu dwóch słów: moustache (wąsy) oraz November (listopad). Kampania narodziła się w 2003 roku, kiedy dwaj przyjaciele z Melbourne w Australii – Travis Garone i Luke Slattery – wpadli na pomysł, aby w listopadzie przywrócić modę na wąsy i nominować do udziału 30 znajomych. Uczestnicy mieli nie tylko zapuścić wąsy, lecz także wpłacić po 10 dolarów na lokalną fundację zajmującą się badaniami nad rakiem prostaty. Ten z pozoru niewinny pomysł przerodził się w globalną inicjatywę, która swoim zasięgiem objęła cały świat. Do Polski trafiła dopiero w 2014 roku za sprawą Fundacji ,,Kapitan Światełko’’.

Choć w przestrzeni publicznej mody szybko przychodzą i równie szybko odchodzą, uważamy, że badania w kierunku tych nowotworów nigdy nie wyjdą z mody. Ale czym właściwie są te nowotwory i jak się objawiają?

Czym jest nowotwór jądra i jak się objawia?

Nowotwór jądra to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u młodych mężczyzn. Najwięcej zachorowań występuje w wieku 15-40 lat, jest stosunkowo rzadką chorobą nowotworową. Corocznie w Polsce notuje się nieco ponad tysiąc nowych przypadków, co lokuje go na odległych pozycjach w porównaniu z innymi nowotworami złośliwymi u mężczyzn. A jednak z 2 powodów zajmuje on szczególną pozycję pośród innych nowotworów – jest:

  • chorobą młodych mężczyzn (najwięcej zachorowań w wieku 15-40 lat), czyli inaczej niż w przypadku wielu innych nowotworów, których występowanie jest częstsze wraz ze starzeniem się organizmu,
  • w ogromnej większości przypadków uleczalny, nawet w zaawansowanym stadium choroby, kiedy są przerzuty; dzieje się tak dzięki nowoczesnemu łączeniu różnych metod terapii (leczenia chirurgicznego, rzadziej radioterapii oraz chemioterapii z zastosowaniem przełomowego leku – cisplatyny).

Nowotwór jądra dzielimy na dwie główne grupy: nasieniaki, które powstają z komórek odpowiedzialnych za produkcję plemników oraz nienasieniaki, rozwijające się z innych typów komórek. Ponad 95% nowotworów złośliwych jądra to nasieniaki (seminoma). Rzadsze typy nowotworów jądra to między innymi: rak zarodkowy, kosmówczak i potworniak. Natomiast u starszych mężczyzn najczęstszymi nowotworami jąder są chłoniaki.

Najważniejszymi objawami raka jądra są:

  • powiększenie części lub całego jądra z wyczuwalnym guzem,
  • uczucie ciężaru, rozpierania lub dyskomfortu w obrębie moszny,
  • obrzęk moszny,
  • stwardnienie w obrębie moszny,
  • nagromadzenie płynu w obrębie worka mosznowego.

Czasami pierwsze objawy nowotworu jądra mogą być mniej typowe. Zdarza się to rzadko i może być związane np. z przerzutami nowotworów takich jak: chłoniaki, rak prostaty czy rak płuca. Do takich objawów zaliczamy:

  • ból brzucha,
  • krwioplucie,
  • ból pleców,
  • wyczuwalny guz nad obojczykiem,
  • powiększone węzły chłonne.

Warto pamiętać, że naturalne jest to, iż jedno jądro znajduje się nieco niżej niż drugie – jest to prawidłowe i nie powinno budzić niepokoju. Jeśli wyczuwasz u siebie niepokojące zmiany lub odczuwasz budzące niepokój symptomy – skontaktuj się ze specjalistą.

Czym jest nowotwór gruczołu krokowego i jak się objawia?

Nowotwór gruczołu krokowego (stercza) zaliczany jest do nowotworu złośliwego, który najczęściej rozwija się u mężczyzn po 40.-50. roku życia. Prostata dzieli się m.in. na część: obwodową i centralną, z czego w około 70% przypadków nowotwory prostaty lokalizują się w strefie obwodowej. Około 95% nowotworów złośliwych prostaty to gruczolakoraki, czyli nowotwory wywodzące się komórek gruczołowych, które normalnie odpowiadają za wydzielanie różnych substancji, m.in. elementów płynu nasiennego.

Rak prostaty bardzo często nie daje początkowo żadnych objawów. Jeśli występują, są zwykle niecharakterystyczne, nieswoiste i mogą przypominać dolegliwości typowe dla łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, takie jak:

  • częstomocz, czyli częste oddawanie moczu,
  • naglące parcie na mocz (pilna potrzeba skorzystania z toalety),
  • konieczność nocnego wstawania w celu oddania moczu (nykturia),
  • słaby lub przerywany strumień moczu,
  • uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.

W bardziej zaawansowanym stadium może utrudniać odpływ moczu z pęcherza. Prowadzi to czasem do:

  • wodonercza (powiększenie rozmiarów nerki w wyniku zalegania moczu),
  • niewydolność nerek.

Może także dawać objawy, takie jak:

  • ból w dolnych okolicach kręgosłupa,
  • utrata masy ciała,
  • nasilenie problemów z oddawaniem moczu.

Przyczyny nowotworów gruczołu krokowego i rak jądra 

Nowotwory gruczołu krokowego oraz jądra rozwijają się z różnych przyczyn, a współczesna medycyna nie wskazuje jednego, konkretnego powodu odpowiedzialnego za ich powstanie. Wiadomo jednak, że istnieją czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania.

W przypadku raka prostaty najważniejszą rolę odgrywa wiek – choroba ta występuje głównie u mężczyzn po 40.-50. roku życia, a ryzyko rośnie wraz z upływem lat. Duże znaczenie mają także predyspozycje genetyczne. Jeśli w rodzinie – u ojca, brata czy dziadka – występował rak prostaty, ryzyko zachorowania jest wyższe. Podobnie dzieje się w sytuacji obecności mutacji niektórych genów, takich jak BRCA, czyli genów, których mutacje mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka jądra. W pewnym stopniu znaczenie mają również czynniki związane ze stylem życia – otyłość, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, mała aktywność fizyczna, palenie papierosów.

Z kolei w raku jądra najważniejszym czynnikiem jest niezstąpione jądro (tzw. wnętrostwo), czyli stan, w którym jądro w okresie rozwoju płodowego lub wczesnodziecięcego nie przemieściło się prawidłowo do moszny. Nawet po chirurgicznym leczeniu ryzyko jest wyższe niż u populacji ogólnej. Istotne są także predyspozycje rodzinne – choroba występująca u ojca lub u brata zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania. Ryzyko wyższe jest także u mężczyzn, którzy w przeszłości przeszli nowotwór jednego jądra, ponieważ nowotwór może się rozwinąć w drugim jądrze. Pewną rolę odgrywają także zaburzenia rozwoju jąder, nieprawidłowości hormonalne z okresu płodowego, a także czynniki, takie jak: promieniowanie, niepłodność, choć ich znaczenie jest mniejsze. Należy podkreślić, że obecność któregokolwiek z wymienionych czynników nie oznacza, że nowotwór na pewno się pojawi – wpływa jedynie na zwiększenie ryzyka.

Diagnostyka nowotworów prostaty i raka jąder 

W kontekście diagnozowania nowotworu prostaty bardzo użytecznym badaniem jest ocena gruczołu krokowego przez odbytnicę, czyli tak zwane badanie per rectum. W badaniu lekarz ocenia gruczoł pod kątem patologii – nierówna, guzkowa powierzchnia. Podstawowym badaniem w diagnozowaniu raka prostaty jest ocena poziomu stężenia PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego. W nowotworze prostaty dochodzi do podwyższenia stężenia PSA, jednak trzeba podkreślić, że w przebiegu innych chorób PSA może być podwyższone lub w niektórych przypadkach raka prostaty stężenie tego markera może pozostać w normie. Stąd, aby prawidłowo postawić diagnozę, stosuje się TRUS – ultrasonografię przezodbytniczą, która umożliwia zobrazowanie wewnętrznej budowy gruczołu i uwidocznienie ewentualnych guzów w prostacie.

Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie biopsji, z której materiał oceniany jest przez patomorfologa na podstawie specjalistycznej skali Gleasona oceniającej stopnień złośliwości nowotworu. Wynik w tej skali jest jednym z najważniejszych czynników pomagających lekarzom dobrać najlepszą terapię. Ponadto, stosuje się takie badania jak tomografia komputerowa, ocena poziomu fosfatazy zasadowej lub w szczególnych przypadkach rezonans magnetyczny, aby określić, czy u pacjenta doszło do przerzutów do węzłów chłonnych lub np. do kości.

Jeżeli chodzi o nowotwory jądra, pierwszym elementem diagnostyki jest badanie palpacyjne (za pomocą dotyku), w którym lekarz potwierdza obecność ewentualnego guza. Kolejnym krokiem jest USG jąder oraz ocena stężeń markerów nowotworowych. Markerami nowotworowymi nazywamy substancje, które są produkowane w dużych ilościach przez komórki nowotworowe. Oznaczenie ich w surowicy krwi może pomóc w rozpoznaniu choroby oraz ocenić stopień jej zaawansowania.

Do markerów zaliczamy m.in.:

  • beta-HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa typu beta) – normalnie hormon związany z ciążą, ale niektóre nowotwory jąder mogą go produkować.
  • AFP (alfa-fetoproteina) – białko, które zwykle powstaje w wątrobie płodu, lecz podwyższony poziom u dorosłych może wskazywać m.in. na nowotwory jąder.
  • LDH (dehydrogenaza mleczanowa) – enzym obecny w wielu tkankach, którego wysoki poziom wskazuje na rozpad komórek lub ich szybki podział.

Z markerem beta-HCG wiąże się odpowiedź na pytanie postawione w tytule artykułu. Ten marker znany jest z testów ciążowych dla kobiet. Czasami się zdarza, że mężczyzna, z ciekawości lub obaw, wykonuje taki test i ku jego zdziwieniu wynik jest pozytywny. Może być to sygnał, że warto wykonać dalszą diagnostykę w kierunku raka jądra. Czy zatem test ciążowy wykonany przez mężczyznę może mu uratować życie? W pewnym sensie tak, dlatego że może go skłonić do wykonania szerszej diagnostyki. Czy powinniśmy zalecać mężczyznom, aby rutynowo korzystali z testów ciążowych? Nie. Testy kasetkowe mogą być nieprecyzyjne lub wskazywać fałszywy wynik. Dlatego zalecamy, aby w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, Panowie korzystali z pomocy specjalisty, który pozwoli im oznaczyć poziom beta-HCG i innych markerów w sposób profesjonalny, zgodny z aktualnymi standardami medycyny.

Profilaktyka i leczenie

Profilaktyka

Wczesne rozpoznanie nowotworu pozwala znacząco zwiększyć skuteczność leczenia i zapobiec jego rozwojowi. Profilaktyka opiera się na kilku elementach, m.in. regularnym badaniu urologicznym, czyli badaniu per rectum oraz oceny poziomu PSA. Zaleca się także profilaktyczne badanie USG i zmianę trybu życia.

Leczenie

Wybór metody leczenia uzależniony jest od wielu czynników: stopnia zaawansowania choroby, oceny ryzyka, wieku i spodziewanego czasu przeżycia.

W przypadku raka prostaty wyodrębniamy trzy główne sposoby leczenia:

  1. Operację, która polega na wycięciu gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi (odpowiadającymi za produkcję elementów płynu nasiennego) i grupami węzłów chłonnych.
  2. Radioterapię, czyli napromieniowaniu miejsca choroby pacjenta. Metoda jest stosowana u mężczyzn z nieco bardziej zaawansowaną chorobą, ale bez przerzutów odległych.
  3. Chemioterapię lub hormonoterapię – pierwsza z nich polega na podaniu pacjentowi odpowiedniego leku, który ma na celu wyeliminować komórki nowotworowe. Hormonoterapia z kolei polega na zmniejszeniu wpływu testosteronu na nowotwór. Można to uzyskać za pomocą odpowiednich leków powodujących tzw. blokadę androgenową, czyli zablokowanie możliwości przyłączenia się testosteronu do receptora na powierzchni komórek nowotworowych lub np. całkowite wycięcie obu jąder, ale ostatnia metoda nie jest często stosowana ze względów psychologicznych.

Działania niepożądane

Działaniami niepożądanymi tych terapii mogą być: zaburzenia wzwodu, nietrzymanie moczu, popromienne zapalenie odbytnicy, zmniejszenie libido i inne dolegliwości.

Podczas akcji Movember dużo mówi się o profilaktyce nowotworów jąder, która jest głównym celem kampanii. Profilaktyka opiera się przede wszystkim na samoobserwacji jąder, którą najlepiej wykonywać raz w miesiącu po kąpieli w ciepłej wodzie, gdy moszna jest rozluźniona. Za pomocą palców należy badać jądra pod kątem guzków, twardych obszarów lub innych niepokojących zmian.

W przypadku wykrycia niepokojących objawów warto udać się do lekarza, który może zlecić USG jąder oraz oznaczenie markerów nowotworowych, takich jak AFP, beta-HCG czy LDH, co pozwala na wczesne wykrycie choroby. Istotnym elementem profilaktyki jest także zdrowy styl życia – regularna aktywność fizyczna, odpowiednia dieta i unikanie używek mogą wspierać ochronę przed nowotworem. Regularne samobadanie, kontrola lekarska oraz zdrowy tryb życia znacząco zwiększają szanse na wykrycie raka jądra i skuteczne leczenie.

Na czym polega samobadanie jąder?

Samobadanie jest bardzo prostą metodą, które może dostarczyć nam cennej wiedzy na temat kondycji naszych jąder.

1. Wybierz odpowiedni moment:

  • jądra najlepiej badać raz w miesiącu,
  • optymalnym czasem jest ciepła kąpiel lub prysznic, kiedy moszna jest rozluźniona.

2. Przyjmij wygodną pozycję:

  • stań przed lustrem, jądra będą wtedy naturalnie opuszczone i łatwiejsze do zbadania,
  • zwróć uwagę, czy nie widać obrzęku, zaczerwienienia lub zmian w wyglądzie zewnętrznym moszny.

3. Zbadaj każde jądro osobno i porównaj je ze sobą:

  • chwyć jądro dwoma rękami, a następnie, rozpoczynając od nasady (od góry jądra), zacznij je przesuwać między palcami – np. między kciukiem a palcem wskazującym,
  • pamiętaj, że jedno jądro jest nieco większe lub niżej położone od drugiego,
  • na górnej lub tylnej części moszny znajduje się najądrze (przypominające miękki, pofałdowany przewód), które jest prawidłową strukturą,
  • jeżeli obawiasz się badania lub nie masz pewności jak je wykonać, możesz poprosić o pomoc w samobadaniu osobę bliską,
  • jeżeli wyczujesz niepokojącą, nową zmianę na powierzchni jądra, np. guzek, widoczne powiększenie jądra, utrzymujący się ból albo inną budzącą wątpliwość zmianę – udaj się do swojego urologa,

4. Zwróć uwagę na dodatkowe objawy:

  • ból, dyskomfort,
  • uczucie ciężkości w mosznie,
  • nagły obrzęk,
  • zaczerwienienie,
  • ból w podbrzuszu lub pachwinie.

Regularne samobadanie jąder jest prostym sposobem na wczesne wykrywanie nieprawidłowości i świadomą troską o zdrowie.

Leczenie

W tym przypadku wybór metody leczenia uzależniony jest również od wielu czynników: stopnia zaawansowania choroby, oceny ryzyka i spodziewanego czasu przeżycia.

Pierwszym i podstawowym elementem leczenia jest chirurgiczne wycięcie jądra wraz z powrózkiem nasiennym. W następnej kolejności, w zależności od zaawansowania choroby stosuje się chemioterapię lub/i radioterapię. Warto zaznaczyć, że często sama operacja bywa wystarczająca.

Działanie niepożądane

Jako działanie niepożądane wyróżnia się przede wszystkim bezpłodność, dlatego przed rozpoczęciem leczenia chorzy powinni rozważyć możliwość zabezpieczenia nasienia w specjalnych bankach nasienia. Nowotwór jądra dotyczy przede wszystkim młodych mężczyzn, którzy często jeszcze nie mają dzieci, a choroba może obejmować także oba jądra, co dodatkowo zwiększa ryzyko problemów z płodnością.

Aby dowiedzieć się o najważniejszych zagadnieniach dotyczących raka gruczołu krokowego, zachęcamy do przeczytania wypowiedzi dr. Pawła Potockiego, pt. Dr Paweł Potocki: „Wizyta w poradni urologicznej może uratować życie” | Europejski Dzień Prostaty

Życie z nowotworami i źródła informacji

Przeżycie chorych z nowotworem prostaty zależy od stopnia zaawansowania choroby i zastosowanej formy leczenia. Po usunięciu prostaty większość pacjentów przeżywa wiele lat. U osób, które nie mogą poddać się operacji, choroba zwykle postępuje, a w przypadku przerzutów – czas przeżycia jest krótszy, choć leczenie może go przedłużyć. Natomiast u pacjentów z nowotworem jądra rokowanie jest dość dobre. W przypadku raków rozpoznanych wcześnie można wyleczyć trwale większość pacjentów. Nawet w zaawansowanych rakach jądra większość chorych przeżywa 5 lat od diagnozy.

Diagnoza nowotworu prostaty lub jądra może być wyzwaniem emocjonalnym i fizycznym. Pamiętajmy jednak, że nowoczesne metody leczenia, regularna opieka medyczna i stopień zaawansowania medycyny znacząco zwiększają szanse na wyleczenie i pozwalają utrzymać dobrą jakość życia. Pacjenci powinni otwarcie rozmawiać z lekarzami o przebiegu całej terapii i o skutkach ubocznych.

Życie z nowotworem wymaga wsparcia psychicznego, dlatego pacjenci onkologiczni nie powinni się obawiać skorzystania z pomocy specjalisty lub wsparcia psychicznego osób bliskich. Dbanie o zdrowie psychicznie może znacząco pomóc w radzeniu sobie ze stresem i lękiem.

Podsumowanie 

Kampania Movember to nie tylko hodowanie wąsów – to przede wszystkim przypomnienie, że profilaktyka i regularne badania ratują życie. Inspiracją do tej kampanii była Australia, która na co dzień kojarzona jest z kangurami, a od ponad 20 lat kojarzy się z ustanowieniem wąsów jako symbolu walki z rakiem prostaty i jąder. Ta akcja niesie ze sobą przesłanie, że świadomość na temat ,,męskich raków’’ nie powinna zamykać się wyłącznie w listopadzie. Badajmy się, odwiedzajmy specjalistów i dbajmy o zdrowie. Choć wąsy znów stały się modne, to postarajmy się, aby profilaktyka i regularne badania nigdy z mody nie wyszły. Morałem, który możemy wyciągnąć z listopada jest taki, że jeśli już mamy komuś dorobić wąsy – to tylko w słusznej sprawie, czyli w ramach kampanii Movember.

 

FAQ

Co to jest nasieniak?

Rodzaj nowotworu jądra powstający z komórek rozrodczych. Zwykle rośnie wolniej i jest dobrze wrażliwy na leczenie.

Co to jest nienasieniak?

Rodzaj nowotworu powstający z innych komórek niż komórki rozrodcze. Agresywniejszy niż nasieniak i może obejmować kilka różnych form raka.

Co to jest powrózek nasienny?

Powrózek nasienny to struktura biegnąca od jądra do jamy brzusznej, zawierająca m.in. nasieniowód, naczynia krwionośne, nerwy i naczynia chłonne.

Co to jest moszna?

Skórny worek, w którym znajdują się jądra.

Co to jest chłoniak?

Nowotwór wywodzący się z układu odpornościowego. W rzadkich przypadkach może dotyczyć też jąder.

Co to jest rak zarodkowy?

Nowotwór jądra wywodzący się z komórek zarodkowych – może obejmować nasieniaki i nienasieniaki.

Co to jest kosmówczak?

Bardzo agresywny typ nowotworu jąder, który wytwarza hormon beta-HCG.

Co to jest potworniak?

Nowotwór, który może zawierać różne typy tkanek – włosy, zęby. Czasami bardziej oporny na leczenie.

Co to są plemniki?

Komórki rozrodcze mężczyzny, produkowane w jądrach, odpowiedzialne za zapłodnienie.

Co to jest prostata/stercz/gruczoł krokowy?

Gruczoł męski, który produkuje część płynu nasiennego. Jego choroby obejmują m.in. raka prostaty.

Co to jest płyn nasienny?

Mieszanka płynu produkowanego przez prostatę i innych gruczołów, zawierająca plemniki.

Co to jest pęcherzyk nasienny?

Gruczoł znajdujący się w męskim układzie rozrodczym, tuż przy prostacie. Odpowiada za produkcję części płynu nasiennego.

Co to jest BRCA?

Geny związane z większym ryzykiem nowotworów, w tym prostaty.

Co to jest wnętrostwo?

Jądro, które nie zeszło prawidłowo do moszny. Zwiększa ryzyko raka jądra.

Co to jest TRUS?

Ultrasonografia przezodbytnicza prostaty; pozwala zobaczyć strukturę gruczołu i zmiany w nim zachodzące.

Co to jest USG?

Badane obrazowe, które wykorzystuje fale dźwiękowe do zobrazowania narządów – np. jąder lub prostaty.

Co to jest PSA?

Swoisty antygen sterczowy. Marker we krwi, którego podwyższony poziom może wskazywać na raka prostaty lub inne problemy z gruczołem.

Co to jest badanie per rectum?

Badanie prostaty palcem przez odbytnicę, pozwalające ocenić wielkość i ewentualne guzki.

Co to jest beta-HCG?

Hormon wytwarzany w ciąży, ale też przez niektóre nowotwory jąder. Jego oznaczenie pomaga w diagnozie i monitorowaniu leczenia.

Co to jest alfa-fetoproteina (AFP)?

Marker, którego podwyższony poziom może wskazywać na niektóre nowotwory jąder.

Co to jest LDH?

Dehydrogenaza mleczanowa, czyli enzym, którego wysoki poziom we krwi może świadczyć o szybkim podziale komórek lub ich rozpadzie, także nowotworowym.

Co to jest radioterapia?

Leczenie nowotworów za pomocą promieniowania, które niszczy komórki rakowe.

Co to jest chemioterapia?

Leczenie nowotworów lekami, które niszczą komórki szybko dzielące się, w tym komórki nowotworowe.

Bibliografia: