Dla większości dzieci sezon przeziębień oznacza kilka dni gorączki i kataru. Dla dzieci z chorobami nowotworowymi może on jednak stanowić poważne wyzwanie. Ich układ odpornościowy jest osłabiony zarówno przez chorobę, jak i przez intensywne leczenie przeciwnowotworowe – chemioterapia i radioterapia niszczą nie tylko komórki nowotworowe, ale również zdrowe komórki układu immunologicznego, a leczenie immunosupresyjne, stosowane m.in. po przeszczepach szpiku, może dodatkowo osłabiać odpowiedź immunologiczną. W konsekwencji nawet zwykłe przeziębienie może doprowadzić do ciężkiego zapalenia płuc, infekcji układu pokarmowego, a nawet sepsy.

Najbardziej narażone na ciężki przebieg infekcji są noworodki, niemowlęta, dzieci z wrodzonymi i nabytymi niedoborami odporności; dzieci bezpośrednio po zabiegu operacyjnym i/lub antybiotykoterapii oraz dzieci z chorobami nowotworowymi – szczególnie dzieci zmagające się z białaczkami i chłoniakami.

Codzienna ochrona w domu

Ochrona dziecka z nowotworem polega na codziennym, wielowymiarowym działaniu całej rodziny. Dbałość o higienę i przestrzeganie podstawowych zasad profilaktyki to podstawa. Na szczęście większość czynności łatwo wchodzi w nawyk i po pewnym czasie nie wymaga dużego wysiłku.

Do najważniejszych zasad higieny i codziennej profilaktyki należą:

  1. Częste mycie rąk – przez minimum 30 sekund, szczególnie po powrocie do domu, przed jedzeniem i po kontakcie z osobami z zewnątrz.
  2. Unikanie skupisk ludzi – galerie handlowe, transport publiczny i duże zgromadzenia to w sezonie infekcyjnym miejsca wysokiego ryzyka zakażenia.
  3. Stosowanie maseczek ochronnych w przestrzeniach zamkniętych w sezonie infekcyjnym.
  4. Regularne wietrzenie pomieszczeń oraz utrzymywanie optymalnej wilgotności.
  5. Ograniczenie kontaktu z osobami przeziębionymi lub gorączkującymi.
  6. Dezynfekcja powierzchni i przedmiotów codziennego użytku, takich jak klamki, telefony czy piloty.
  7. Zasłanianie ust i nosa podczas kaszlu lub kichania, noszenie maseczki oraz, w miarę możliwości, izolacja chorego domownika.
  8. Przestrzeganie zasad zachowania w środowisku szpitalnym.

Rodzina jako tarcza ochronna

Dziecko chore na nowotwór jest szczególnie narażone na zakażenia, ponieważ jego organizm w trakcie leczenia nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej odpowiedzi immunologicznej. Często nie można wówczas podać wszystkich szczepień ochronnych – zwłaszcza tzw. szczepionek żywych, zawierających osłabione, ale nadal aktywne drobnoustroje. W takich sytuacjach kluczowe znaczenie zyskuje ochrona pośrednia, czyli tzw. „kokon epidemiologiczny”.

Termin ten oznacza jedną ze strategii profilaktycznych, w której wszyscy członkowie rodziny oraz osoby z bliskiego otoczenia są zaszczepione przeciwko chorobom zakaźnym, aby uniemożliwić wirusom i bakteriom przedostanie się do domu i kontaktu z małym pacjentem. W ten sposób wytwarza się swoista tarcza wokół dziecka – otoczenie staje się dla niego bezpieczną strefą wolną od potencjalnych źródeł zakażenia.

Zaszczepiony członek rodziny nie tylko chroni samego siebie, ale także nie przenosi patogenu dalej. W przypadku chorób takich jak grypa, krztusiec, COVID-19 czy ospa wietrzna, transmisja wirusa odbywa się drogą kropelkową. Zaszczepienie dorosłych i rodzeństwa zmniejsza ryzyko kontaktu dziecka z drobnoustrojami nawet o 60-90%. To nie tylko mniejsze ryzyko hospitalizacji, ale również większa szansa na ciągłość leczenia przeciwnowotworowego, które może być wstrzymane w przypadku ciężkich infekcji.

Szczepienia zalecane dla członków rodziny chorego dziecka to:

  • grypa – corocznie,
  • COVID-19 – zgodnie z aktualnymi rekomendacjami,
  • pneumokoki i Haemophilus influenzae typu B,
  • meningokoki,
  • WZW typu B,
  • tężec, błonica, krztusiec – dawki przypominające co 10 lat,
  • półpasiec – u dorosłych opiekunów i dziadków.

Ważne, aby rodzice nie bali się rozmawiać o zasadach profilaktyki i szczepieniach z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej lub onkologiem dziecięcym. Wiedza, jaką posiadają, może chronić nie tylko ich dziecko, ale również innych małych pacjentów spotykanych w korytarzu poradni lub na oddziale.

Szczepienia dzieci z chorobami onkologicznymi

Wielu rodziców obawia się, że szczepienie może pogorszyć stan dziecka w trakcie lub po leczeniu nowotworu. Tymczasem prawidłowo zaplanowany program szczepień jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi ochrony. Szczepionki inaktywowane (zawierające martwe drobnoustroje) można zazwyczaj podać po 3-6 miesiącach od zakończenia leczenia. Natomiast szczepionki żywe (np. MMR – odra, świnka, różyczka, lub ospa wietrzna) – po 6-9 miesiącach, po pełnej ocenie stanu odporności dziecka.

Jakie szczepienia są szczególnie ważne po zakończeniu terapii:

  • uzupełnienie brakujących dawek szczepionek zgodnych z kalendarzem szczepień,
  • przeciw grypie – co roku od 9. r.ż.,
  • przeciw COVID-19,
  • przeciw pneumokokom,
  • przeciw Haemophilus influenzae,
  • przeciw WZW typu B,
  • przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi,
  • przeciw meningokokom,
  • przeciw HPV,
  • przeciw śwince, odrze, różyczce,
  • przeciw ospie wietrznej (wyłącznie przy dużym ryzyku epidemiologicznym)

Każdy przypadek powinien być konsultowany indywidualnie z onkologiem prowadzącym.

Jak odróżnić infekcję od nawrotu choroby?

Odróżnienie infekcji od nawrotu choroby nowotworowej bywa trudne nawet dla doświadczonych specjalistów. Objawy obu schorzeń mogą się częściowo pokrywać, dlatego kluczowe znaczenie ma czujność rodziców i ich szybka reakcja na wszelkie niepokojące symptomy. Najczęściej różnica tkwi w dynamice i charakterze objawów.

Infekcja u dziecka zwykle pojawia się nagłe i ma charakter ostry. Towarzyszą jej typowe objawy, takie jak: gorączka, kaszel, katar, ból gardła, zmiany na śluzówkach jamy ustnej czy naloty grzybicze. Objawy ustępują po leczeniu lub samoistnie, a stan ogólny dziecka poprawia się po kilku dniach.

Z kolei nawrót choroby nowotworowej może również przebiegać z gorączką, jednak jej charakter jest inny. To gorączka uporczywa, często niewysoka, która nie reaguje na standardowe leczenie infekcyjne. Czasem ustępuje po podaniu leków przeciwgorączkowych, ale tylko na krótko. Mogą się też pojawić dolegliwości bólowe, zależne od lokalizacji nowotworu, a w niektórych przypadkach – widoczne deformacje ciała lub obrzęki.

W razie wątpliwości należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Dla potwierdzenia przyczyny można wykonać morfologię krwi i badanie CRP – wyniki tych testów pomagają lekarzowi odróżnić infekcję od wznowy choroby.

„Zasada jest taka: jak z dzieckiem, z chorobą nowotworową coś się dzieje, to rodzice nie zastanawiają się nad tym, czy to jest infekcja, czy to jest nawrót choroby, czy to jest jedno i drugie. To są takie pewne symptomy alarmowe, które wskazują, że to dziecko musi w trybie natychmiastowym trafić do ośrodka, który sprawuje nad tym dzieckiem opiekę”– podkreśla prof. Sylwia Kołtan, konsultant krajowy w dziedzinie immunologii klinicznej.

Zakończenie terapii onkologicznej nie oznacza natychmiastowego powrotu do zdrowia. Układ odpornościowy dziecka potrzebuje nawet do 5 lat, aby odzyskać pełną funkcjonalność. W tym okresie nadal należy unikać dużych skupisk ludzi, dbać o higienę, dietę i nawodnienie, realizować plan szczepień przypominających, regularnie kontrolować stan zdrowia dziecka.

Jednym ze sposobów wykrycia infekcji jest wykonanie badania CRP i morfologii krwi obwodowej, która polega na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych krwi i obejmuje ustalenie liczby erytrocytów, leukocytów oraz trombocytów. Wszystkie odchylenia od normy należy skonsultować z lekarzem, który oceni, jakie powinny być następne kroki. Aby pomóc w interpretacji najistotniejszych parametrów badania morfologicznego u dzieci, zachęcamy do skorzystania z kalkulatora morfologii znajdującego się na naszej stronie.

Artykuł powstał przy wsparciu Fundacji DKMS oraz Fundacji Carita im. Wiesławy Adamiec.

Na podstawie:

  • https://onkologia-dziecieca.pl/chorzy/news/id/4485-choroby-zakazne-jak-im-zapobiegac,
  • https://onkologia-dziecieca.pl/chorzy/news/id/4513-jak-odroznic-objawy-nawrotu-od-infekcji-video,
  • https://hematoonkologia.pl/informacje-dla-chorych/aktualnosci/id/7363-obnizona-odpornosc-pacjentow-onkologicznych-kazda-infekcja-moze-byc-dla-nich-grozna.