Im wcześniej zostanie postawiona prawidłowa diagnoza, tym lepsze są szanse na skuteczne leczenie. Podczas obserwacji dziecka warto jest pamiętać o tych najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawach nowotworów dziecięcych, które są zawarte w akronimie słowa ONKOLOGIA:

O – obrzęk,

N – nudności,

K – krwawienia, zmiany krwotoczne na skórze,

O – osłabienie,

L – leukokoria (biały odblask w źrenicy),

O – obniżenie masy ciała,

G – gorączka,

I – infekcje,

A – alarmujący ból, w szczególności głowy.

Obrzęki. Mogą pojawiać się pod skórą i przybierać formę grudek, a nawet znamion obecnych od urodzenia. Zwykle nie stanowią zagrożenia, jednak warto skonsultować z lekarzem guzki, które są twarde, niebolesne i szybko rosną oraz znamiona, które zaczynają się zmieniać – powiększają się, swędzą, mają nieregularne brzegi lub nietypowy kolor.

Nudności. Sporadycznie występujące mogą być objawem infekcji lub chwilowych problemów żołądkowych. Niepokój powinny wzbudzić regularne, nasilające się lub utrzymujące przez dłuższy czas nudności, wymioty i biegunki powstałe bez uzasadnionej przyczyny.

Krwawienia i siniaki. Zwykle mają związek z aktywnością dziecka, jednak częste i przedłużające się krwawienia z nosa, dziąseł lub przewodu pokarmowego oraz pojawiające się siniaki w nietypowych miejscach (brzuch, plecy) mogą być sygnałem rozwijającej się poważnej choroby.

Osłabienie. Zmęczenie, senność, brak energii mogą być wynikiem niedostatecznej ilości snu czy infekcji. Jeśli jednak długo się utrzymują i występują pomimo wypoczynku warto skonsultować te stany z lekarzem pierwszego kontaktu.

Gorączka. Może być objawem wielu chorób lub infekcji, jednak przedłużająca się, nawracająca lub występująca bez uzasadnionej przyczyny może wskazywać na chorobę nowotworową.

Infekcje. Zakażenia i infekcje u dzieci są zjawiskiem naturalnym. W kontekście rozpoznawania chorób onkologicznych należy zwrócić uwagę na te nawracające, regularne i nasilone i trudno poddające się leczeniu.

Alarmujący ból. Bóle głowy, nóg czy stawów mogą być związane ze wzrostem dziecka lub zmęczeniem. Niepokój powinny wzbudzić częste, silne i regularne dolegliwości bólowe, przede wszystkim wybudzające dziecko ze snu.

Nie każde drobne stłuczenie, gorączka czy guz są sygnałem choroby nowotworowej – wiele objawów to naturalna część dzieciństwa. Jednak należy zwrócić szczególną uwagę, gdy:

• objaw utrzymuje się dłużej niż się spodziewamy (np. gorączka ponad 2 tygodnie),
• objaw nasila się lub pojawia się bez wyraźnego powodu,
• występuje wiele różnych sygnałów jednocześnie,
• dziecko ma objawy, które ograniczają jego codzienne funkcjonowanie,

Co zrobić, gdy zauważysz jeden lub więcej objawów?

1. Skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu – najlepiej pediatrą.

2. Opisz dokładnie wszystkie występujące objawy – kiedy się rozpoczęły, jak długo trwają, czy istnieje czynnik, który je nasila lub łagodzi.

3. Poproś o przeprowadzenie badań i skierowanie – jeśli lekarz uzna za konieczne, dziecko powinno być skierowane do specjalisty.

4. Zaufaj swojej intuicji. Jeśli jest coś co Cię niepokoi, warto to sprawdzić.

Bariery diagnostyczne

Rozpoznanie choroby nowotworowej u dziecka nadal stanowi jedno z największych wyzwań diagnostycznych we współczesnej medycynie. Pomimo postępu technologicznego i coraz lepszego dostępu do narzędzi diagnostycznych czas od wystąpienia pierwszych objawów do postawienia właściwej diagnozy nadal jest zbyt długi. W procesie diagnostycznym często pojawiają się przeszkody o charakterze organizacyjnym, społecznym i systemowym, które prowadzą do bagatelizowania objawów, błędnej interpretacji symptomów, a także znacznych opóźnień w realizacji niezbędnych badań.

Niedostateczna świadomość wśród rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz pracowników ochrony zdrowia

Niska świadomość społeczna stanowi jeden z głównych czynników opóźniających rozpoznanie nowotworów u dzieci. Ze względu na rzadkość występowania tych chorób w populacji pediatrycznej, objawy chorób onkologicznych są często mylnie interpretowane jako przejściowe infekcje, problemy psychosomatyczne lub inne niespecyficzne dolegliwości wieku dziecięcego.

Mity i stygmatyzacja, które mogą powodować ignorowanie objawów

Pomimo postępu medycyny i wzrostu ogólnej świadomości zdrowotnej wokół chorób nowotworowych u dzieci wciąż funkcjonuje szereg mitów, półprawd oraz głęboko zakorzenionych stereotypów. Te błędne przekonania nie tylko utrudniają szybką diagnostykę, ale również przyczyniają się do marginalizacji problemu oraz opóźnień w rozpoczęciu leczenia. Do najczęściej spotykanych mitów należą:

• „Dzieci nie chorują na nowotwory”. To jedno z najbardziej rozpowszechnionych, a zarazem niebezpiecznych przekonań. Wiele osób nadal uważa, nowotwory pozostają chorobą typową dla wieku dorosłego, przez co niektórzy nawet nie dopuszczą myśli, że objawy występujące u dziecka mogą mieć podłoże onkologiczne.

• „Rak to wyrok”. Mit o nieuleczalności nowotworu nadal jest silnie obecny w społeczeństwie. Tymczasem wyleczalność nowotworów dziecięcych wynosi średnio 70-80 %, a w wielu przypadkach ponad 80%.
• Stygmatyzacja i wstyd. Choroba nowotworowa nieraz bywa również powodem społecznego wykluczenia zarówno dla dziecka, jak i całej rodziny. W niektórych środowiskach nadal funkcjonują archaiczne poglądy utożsamiające chorobę z „karą” czy „złym losem”. Obawy przed etykietowaniem dziecka jako „chorego”, „słabego” lub „innego” mogą prowadzić do celowego ukrywania objawów, rezygnacji z wizyt lekarskich czy izolowania dziecka z otoczenia.
• Społeczna presja na „normalność”. Wielu rodziców podświadomie dąży do utrzymania obrazu zdrowego, sprawnego i szczęśliwego dziecka. W związku z tym wszelkie odstępstwa od tej normy, takie jak: chroniczne zmęczenie, bladość skóry, trudności z koncentracją bywają tłumaczone przemęczeniem, stresem szkolnym, „trudnym okresem rozwojowym” lub brakiem snu. Dążenie do podtrzymania iluzji „normalności” może skutecznie opóźniać decyzję o zgłoszeniu się do lekarza.

Ograniczony dostęp do placówek diagnostycznych

Jednym z kluczowych systemowych problemów wpływających na opóźnioną diagnozę nowotworów u dzieci jest ograniczony, nierównomierny i często niewystarczający dostęp do wyspecjalizowanych placówek diagnostycznych. Ta bariera dotyczy zarówno aspektów geograficznych, organizacyjnych, jak i ekonomicznych. Na opóźnione rozpoznanie chorób nowotworowych często też wpływ mają:

• Długie terminy oczekiwania na badania. W praktyce klinicznej często zdarza się, że skierowanie dziecka na podstawowe badania diagnostyczne, takie jak USG jamy brzusznej, rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (CT) czy biopsja, może się wiązać z kilkutygodniowym, a nawet kilkumiesięcznym oczekiwaniem w ramach NFZ.
• Ograniczenia w dostępie do specjalistów. Braki kadrowe powodujące przeciążenie systemu, wpływają na opóźnienia w analizie wyników badań, wydawaniu opinii oraz podejmowaniu decyzji diagnostyczno-terapeutycznych.
• Aspekty ekonomiczne i socjalne. Choć diagnostyka w ramach publicznego systemu opieki zdrowotnej jest bezpłatna, w praktyce wiele rodzin decyduje się na badania prywatne w celu przyspieszenia procesu diagnostycznego, co jednak nie zawsze jest możliwe z uwagi na ograniczone zasoby finansowe. Dodatkowe koszty związane z dojazdami, nieobecnością w pracy, opieką nad innymi dziećmi również mogą stanowić barierę dla pełnej i szybkiej diagnostyki.

Choć nowotwory wieku dziecięcego są rzadkie, ich przebieg często bywa dynamiczny, a objawy – niespecyficzne i łatwe do przeoczenia. To przede wszystkim czujność zarówno ze strony rodziców i opiekunów, jak również pracowników ochrony zdrowia oraz wczesna diagnostyka determinują skuteczność terapii i szanse na całkowite wyleczenie.