Nauka w szpitalu i w domu 

Edukacja dziecka w trakcie leczenia onkologicznego jest nie tylko możliwa, ale również wspierana przez system szkolnictwa. Ma na celu utrzymanie ciągłości nauki, kontaktu ze światem rówieśników oraz zachowanie poczucia sprawczości i normalności, co w czasie choroby odgrywa ogromną rolę dla stanu psychicznego dziecka. 

W szpitalach dziecięcych działają przyszpitalne szkoły na poziomie podstawowym i licealnym. Są to specjalistyczne placówki oświatowe, które realizują tę samą podstawę programową, co szkoły ogólnodostępne, ale ich organizacja jest dostosowana do szczególnych potrzeb uczniów-pacjentów. Nauka odbywa się w trybie indywidualnym lub w bardzo małych grupach, w salach edukacyjnych na oddziale lub bezpośrednio przy łóżku pacjenta, jeśli dziecko nie może się przemieszczać. 

Zajęcia prowadzą wykwalifikowani nauczyciele ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym i często również z doświadczeniem pracy z dziećmi przewlekle chorymi. Nauczyciele współpracują z personelem medycznym oraz psychologami, aby dostosować formę i intensywność nauki do aktualnego stanu zdrowia, samopoczucia i możliwości dziecka. 

Dziecko uczące się w szkole przyszpitalnej otrzymuje regularne oceny, które są dokumentowane i przekazywane do jego szkoły macierzystej. Dzięki temu możliwe jest płynne kontynuowanie nauki po zakończeniu hospitalizacji, bez konieczności powtarzania roku czy „zalegania” z materiałem. W razie potrzeby, po wcześniejszym uzgodnieniu tego z dyrektorem swojej szkoły i Okręgową Komisją Egzaminacyjną, dzieci mogą w szpitalu zdawać nawet egzaminy kończące poszczególne etapy nauki.

Po wypisie ze szpitala, jeśli stan zdrowia dziecka nie pozwala jeszcze na powrót do nauki stacjonarnej, możliwe jest kontynuowanie edukacji w formie nauczania indywidualnego w domu. Aby zorganizować takie nauczanie, rodzic lub opiekun prawny powinien złożyć wniosek do dyrekcji szkoły macierzystej, dołączając zaświadczenie lekarskie (najczęściej od lekarza prowadzącego lub z poradni psychologiczno-pedagogicznej). Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku, szkoła organizuje naukę w domu – zazwyczaj kilka godzin tygodniowo, w zależności od zaleceń. 

Zajęcia indywidualne w domu prowadzone są przez nauczycieli delegowanych przez szkołę – odbywają się w komfortowych warunkach, w tempie dostosowanym do dziecka. To rozwiązanie, które minimalizuje stres związany z presją szkolną i umożliwia stopniowy powrót do pełnej aktywności edukacyjnej, kiedy dziecko będzie gotowe. 

System edukacji szpitalnej i domowej to przykład dobrze działającego wsparcia instytucjonalnego dla dzieci chorych przewlekle – jego głównym celem jest nie tylko kontynuacja nauki, ale też podtrzymywanie motywacji, wiary w siebie i poczucia, że mimo choroby życie toczy się dalej. 

Powrót do szkoły 

Powrót do szkoły po dłuższej przerwie spowodowanej leczeniem nowotworu to dla dziecka duże wydarzenie. Może wiązać się z ekscytacją – radością z odzyskania kontaktu z rówieśnikami i powrotu do ulubionych zajęć – ale też z napięciem i niepewnością. Dziecko może obawiać się, jak zostanie przyjęte przez klasę, czy poradzi sobie z nauką, czy będzie miało siły na cały dzień w szkole. Dlatego odpowiednie przygotowanie tego momentu jest kluczowe – zarówno dla samego dziecka, jak i dla jego rodziców oraz nauczycieli.

Pierwszym krokiem powinno być spotkanie z dyrektorem i wychowawcą klasy, najlepiej jeszcze przed powrotem dziecka do szkoły. Podczas takiej rozmowy warto przekazać informacje o aktualnym stanie zdrowia dziecka, możliwych ograniczeniach (np. obniżona odporność, zmęczenie, trudności z koncentracją, konieczność przyjmowania leków w ciągu dnia) oraz oczekiwaniach dotyczących wsparcia. Ważne jest, aby szkoła wiedziała, czego może się spodziewać, i mogła odpowiednio zorganizować przestrzeń i plan dnia dziecka. 

Można wspólnie ustalić elastyczny plan powrotu – np. powrót najpierw tylko na wybrane lekcje, czasowe zwolnienie z wychowania fizycznego, możliwość wcześniejszego wychodzenia ze szkoły, nauczanie w formie hybrydowej lub indywidualne konsultacje z nauczycielami. Niektóre dzieci potrzebują też dostosowania wymagań edukacyjnych – np. wydłużonego czasu na sprawdziany, alternatywnych form oceniania, pomocy w odrabianiu zaległości. Takie dostosowania mogą być formalnie wprowadzone na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. 

Równie ważne jest przygotowanie klasy i środowiska szkolnego. Powrót dziecka po ciężkiej chorobie nie powinien być zaskoczeniem dla rówieśników – ale musi się odbyć z pełnym poszanowaniem prywatności dziecka. Jeśli ono wyrazi zgodę, można wspólnie z psychologiem szkolnym lub pedagogiem zorganizować zajęcia integracyjne lub edukacyjne, które pomogą klasie zrozumieć, czym jest choroba nowotworowa i jak wspierać kolegę lub koleżankę, która wraca po długiej nieobecności. 

Podczas takich zajęć można poruszyć temat różnic w wyglądzie (np. brak włosów, blizny, mniejsza sprawność), wyjaśnić, że dziecko nie jest „zaraźliwe”, oraz zachęcić do życzliwości i otwartości. Często największym problemem nie jest złośliwość, ale niepewność – dzieci nie wiedzą, jak się zachować, więc unikają kontaktu. Wspólna rozmowa może to zmienić i przygotować grunt pod dobre relacje. 

Warto zadbać o kontakt dziecka z kolegami i koleżankami z klasy już w trakcie pobytu w szpitalu. Videorozmowy,  nagrania, a w przypadku starszych dzieci także portale społecznościowe, mogą być dobrym sposobem na utrzymywanie kontaktu z rówieśnikami. Można również poprosić wychowawcę dziecka, aby zachęcił kolegów i koleżanki z klasy do utrzymywania relacji. Nawet dorośli mogą mieć trudność w kontakcie z osobą chorobą – nie wiedzą, co powiedzieć; jak się zachować, żeby nie urazić znajomego. Tym bardziej zagubione mogą być dzieci i młodzież – często wystarczy udzielić im tylko drobnych wskazówek albo zapewnić, że wiadomości od nich są oczekiwane.

Ważne jest także wsparcie emocjonalne dla dziecka – zarówno w domu, jak i w szkole. Rodzice powinni uważnie obserwować reakcje dziecka po pierwszych dniach w szkole, rozmawiać z nim o wrażeniach, lękach, sukcesach i trudnościach. Warto zachęcać dziecko do mówienia o swoich emocjach i w razie potrzeby korzystać ze wsparcia psychologa dziecięcego lub szkolnego. Dobrym pomysłem może być również stworzenie zeszytu komunikacji między rodzicem a wychowawcą, w którym będą zapisywane codzienne obserwacje i potrzeby. 

Problemy w nauce 

Powrót do nauki po leczeniu onkologicznym wiąże się z wieloma wyzwaniami. Dłuższa nieobecność w szkole, przebyta choroba, stres emocjonalny i skutki uboczne leczenia – to wszystko może wpływać na funkcje poznawcze (czyli uwagę, pamięć, myślenie, funkcje wykonawcze i język) dziecka i jego zdolność do przyswajania wiedzy. Wiele dzieci zmaga się w tym czasie z trudnościami w koncentracji, pamięci, spowolnionym tempem pracy umysłowej, a także z niskim poczuciem własnej wartości i lękiem przed oceną. 

Zdarza się, że dziecko, które przed chorobą świetnie radziło sobie w nauce, po leczeniu czuje się zagubione, nie nadąża za programem, szybko się męczy i zniechęca. Może unikać zadań, reagować frustracją lub całkowicie wycofać się z aktywności edukacyjnej. Takie reakcje są naturalne – nie świadczą o braku zdolności, lecz o przeciążeniu i potrzebie wsparcia. 

W takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy psychologiczno-pedagogicznej oferowanej przez szkołę. Do dyspozycji ucznia i rodziców są m.in.: 

• indywidualne rozmowy z psychologiem lub pedagogiem szkolnym, które pomagają dziecku radzić sobie z emocjami i stresem szkolnym,
• zajęcia wyrównawcze lub kompensacyjne – prowadzone w małych grupach, umożliwiające nadrobienie zaległości,
• korepetycje organizowane przez szkołę lub wolontariuszy (np. we współpracy z fundacjami),
• zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, które pomagają dziecku odbudować relacje rówieśnicze i poczucie przynależności. 

Jeśli trudności są poważniejsze i utrzymują się mimo wsparcia szkolnego, rodzic ma prawo wystąpić do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem o przeprowadzenie diagnozy i wydanie opinii. Na podstawie tej opinii szkoła może formalnie dostosować wymagania edukacyjne do aktualnych możliwości dziecka. 

Dostosowania mogą obejmować m.in.: 

• wydłużenie czasu na sprawdzianach i egzaminach,
• zmniejszenie liczby ocenianych zadań lub prac klasowych,
• zmianę formy sprawdzania wiedzy (np. odpowiedź ustna zamiast testu pisemnego),
• rezygnację z oceniania za aktywność na lekcji,
• indywidualny tok nauczania lub nauczanie indywidualne w domu lub w szkole. 

Wszystkie te formy wsparcia są zgodne z polskim prawem oświatowym i mają na celu nie wyrównanie różnic „na siłę”, ale stworzenie dziecku takich warunków, w których może odnosić sukcesy i czuć się kompetentne. Dla wielu dzieci to właśnie empatyczne podejście nauczycieli, elastyczne wymagania i wsparcie emocjonalne decydują o tym, czy powrót do nauki stanie się procesem wzmacniającym, czy frustrującym. 

Warto także wspierać dziecko w domu – poprzez zachęcanie do nauki małymi krokami, wspólne planowanie dnia, chwalenie za postępy i stworzenie spokojnego, bezpiecznego miejsca do nauki. Dzieci uczą się najlepiej, gdy czują się bezpieczne, akceptowane i zauważone – i to właśnie jest fundament skutecznej edukacji po leczeniu choroby nowotworowej. 

Najważniejsze jest podejście oparte na empatii, cierpliwości i współpracy – między rodzicami, nauczycielami, psychologami i samym dzieckiem. Edukacja w trakcie leczenia to nie wyścig, lecz sposób na utrzymanie kontaktu ze światem, budowanie poczucia sprawczości i przygotowanie się do powrotu do codziennego życia. Każdy krok, nawet najmniejszy, jest cenny – bo buduje drogę do przyszłości.