"Przewodnik dla pacjenta onkologicznego" | 4 października - Światowy Dzień Onkologii

Wygląd. Uroda

Czy podczas leczenia wypadną mi włosy? Czy po zakończeniu leczenia odrosną?

Lekarz: Coraz mniej leków przeciwnowotworowych to klasyczne chemioterapeutyki, które powodują łysienie. Nawet jeśli są one stosowane, włosy odrastają po zakończeniu chemioterapii. W razie potrzeby lekarz może wypisać dokumenty na częściową refundację peruki. Jednak w czasie terapii trzeba się liczyć z bardziej nasilonym wypadaniem włosów. Warto więc ograniczyć zabiegi farbowania, trwałej ondulacji, itp.

Jak i jakimi środkami pielęgnować popękaną skórę na stopach i dłoniach?

Lekarz: W czasie leczenia onkologicznego skóra ma tendencje do przesuszania i jest bardziej narażona na uszkodzenia. Dobrze więc zawczasu o nią zadbać. Zaleca się stosowanie kosmetyków zawierających jak najmniej substancji chemicznych, potencjalnie drażniących. Warto sięgnąć np. po produkty przeznaczone dla alergików. Skórę powinno się regularnie natłuszczać i nawilżać. Szczególną troską otoczyć trzeba zwłaszcza stopy i dłonie, smarując je choćby maścią z witaminą A lub środkami dla osób z AZS (Atopowe Zapalenie Skóry). Należy również unikać częstego moczenia okolic popękanej skóry.

Czy można się opalać?

Lekarz: Nie powinno się opalać - zarówno w czasie stosowania chemioterapii, jak i pewien czas po jej zakończeniu. Można korzystać ze słońca w niewielkich ilościach, ale tak, by nie doszło do podrażnienia skóry. Jeśli wychodzi się na słońce, należy stosować kremy z filtrem, a także odpowiednią odzież (przewiewne ubrania z długimi rękawami i nogawkami). Latem należy unikać przebywania na słońcu w „godzinach szczytu”.

Czy można farbować włosy?

Lekarz: Tak, można to robić. Jednak warto pamiętać, że włosy w czasie chemioterapii są już osłabione leczeniem i farbowanie dodatkowo może je przesuszać. Poza tym w czasie chemioterapii zdarzają się reakcje nadwrażliwości na preparaty kosmetyczne oraz chemiczne, nawet te wcześniej z powodzeniem stosowane.

Jak poradzić sobie z trądzikiem na twarzy?

Dermatolog: W przypadku wystąpienia zmian trądzikowych lekarz dermatolog stara się określić przyczynę. Trądzik może mieć charakter zwykły (tzw. młodzieńczy), późny lub polekowy. Należy poszukać pomocy dermatologa i poradni dermatologicznej. Specjalista zbiera dane kliniczne o pacjencie oraz zapoznaje się z rodzajem stosowanego leczenia. Jeżeli pacjent odczuwa z powodu zmian trądzikowych dyskomfort – należy zrobić wszystko, aby poprawić mu samopoczucie. Specjalistyczne leczenie trądziku jest oparte na dowodach naukowych i obejmuje postępowanie holistyczne poprzez ustalenie prawidłowej diety, pielęgnacji skóry oraz podawanie leków, które wydawane są na receptę – stąd konieczność konsultacji z dermatologiem.

Rekreacja. Aktywność

Jaka aktywność fizyczna będzie dla mnie odpowiednia podczas leczenia cytostatykami?

Lekarz: Zawsze należy omówić z lekarzem prowadzącym, jaki tryb życia jest dla chorego optymalny oraz jakie aktywności fizyczne są wskazane. Zalecenia co do aktywności są zależne od rodzaju choroby nowotworowej, przyjmowanej chemioterapii, ale też innych chorób, na które cierpi pacjent.

Fizjoterapeuta: Na jakość życia pacjentów onkologicznych wpływa wiele czynników, które w znacznym stopniu ograniczają ich codzienne funkcjonowanie. Należą do nich: sprawność ruchowa, objawy somatyczne – w tym zmęczenie, stan psychiczny i sytuacja społeczno-ekonomiczna.

Aktywizację ruchową zaliczamy do niefarmakologicznych metod zwalczania zmęczenia w przebiegu choroby nowotworowej. Przed rozpoczęciem interwencji nakierowanej na stymulację aktywności ruchowej, konieczne jest wykluczenie potencjalnych czynników związanych ze zmęczeniem, tj.: niedoczynności tarczycy, niedokrwistości, depresji, infekcji i zaburzeń elektrolitowych. Według standardów National Comprehensive Cancer Network (NCCN), rehabilitacja powinna się rozpoczynać w momencie rozpoznania choroby nowotworowej. Ćwiczenia fizyczne należy dostosowywać indywidualnie do każdego pacjenta.

Kryteriami wykluczającymi chorych na nowotwory z wykonywania ćwiczeń są:

ciśnienie rozkurczowe poniżej 45 mm Hg i powyżej 95 mmHg;
akcja serca powyżej 100 / min.;
temperatura ciała powyżej 38°C;
częstość oddechów powyżej 20 / min.;
infekcja wymagająca leczenia antybiotykami;
czynne krwawienie;
świeże wybroczyny;
poziom płytek poniżej 50G / l.

Tętno podczas ćwiczeń nie powinno przekraczać 60 - 80% tętna maksymalnego. Początkowy czas trwania ćwiczeń fizycznych powinien wynosić 15 minut i być zwiększany do 60 minut, a ich częstotliwość średnio 3 razy w tygodniu.

Do najczęściej stosowanych metod stymulowania aktywności fizycznej podczas leczenia cytostatykami należą m.in. ćwiczenia aerobowe – tzw. walking programs (programy spacerowe), ćwiczenia z użyciem rowerka rehabilitacyjnego, chód na bieżni ruchomej i taniec. Według badań, u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej kinezyterapia (leczenie ruchem) prowadzona 3 razy w tygodniu wpływa na poprawę jakości życia i zmniejsza natężenie odczuwalnego zmęczenia.

Czy można wyjeżdżać? Na wakacje, w podróż?

Lekarz: Można wyjeżdżać z domu w trakcie chemioterapii, jednak warto przestrzegać kilku zasad: zaleca się unikać środków komunikacji publicznej (ze względu na ryzyko infekcji), szczególnie w okresie pandemii; odradza się spędzanie czasu w wysokich partiach gór oraz długie górskie wycieczki; nie powinno się wyjeżdżać w miejsca o niskim standardzie higienicznym; powinno się zwracać uwagę na jakość pożywienia, szczególnie korzystając z punktów gastronomicznych; należy unikać dużego wysiłku fizycznego, narażania się na urazy; zaleca się poddać wcześniej szczepieniom profilaktycznym, np. WZW A (Wirusowe Zapalenie Wątroby typu A). Zawsze należy problem ten omówić wcześniej z lekarzem prowadzącym; nie jest wskazane opalanie się oraz kąpiele w publicznych basenach i zbiornikach wodnych, jak również korzystanie z jacuzzi i sauny.

Czy można latać samolotem?

Lekarz: Latanie samolotem jest niewskazane w okresie okołooperacyjnym. Natomiast u pacjentów podczas chemioterapii jest to zależne od wielu czynników: rodzaju chemioterapii, czasu od ostatniego podania chemioterapii oraz skutków ubocznych, jakie odczuwa pacjent. Warto z wyprzedzeniem omówić ten temat z lekarzem prowadzącym. Podróż samolotem wiąże się bowiem z ryzykiem zakrzepicy w żyłach kończyn dolnych, infekcji oraz ewentualnego nasilenia nudności i innych skutków niepożądanych chemioterapii.

Kontakty. Relacje

Słyszałem, że leczenie obniża odporność. Jak mam się chronić? Czy kontakty z bliskimi nie spowodują, że będę częściej i poważniej chorował?

Lekarz: Większość terapii stosowanych w onkologii oraz sama choroba powodują, że obniża się odporność. Częściowo można zmniejszyć ryzyko infekcji za pomocą szczepień ochronnych. Warto z lekarzem omówić, jakie są zalecane szczepienia jeszcze przed rozpoczęciem terapii onkologicznej. Podczas niektórych terapii profilaktycznie przyjmuje się antybiotyki lub leki przeciwwirusowe. Ale ponieważ wszystkie te metody nie likwidują ryzyka infekcji, warto zachować ostrożność. Szczególnie podczas pandemii i okresów infekcyjnych zaleca się, by ograniczyć grono osób, z którymi styka się chory.

Jak zachowywać się w stosunku do najbliższych? Czy można przytulać i całować wnuki?

Lekarz: Można i trzeba utrzymywać więź z najbliższymi, również poprzez kontakt fizyczny, jednak z zachowaniem zasad ostrożności. Warto ograniczyć się do wąskiego grona osób. W razie objawów zakażenia u kogoś z otoczenia, najlepiej zawiesić kontakty, a w okresie infekcji czy pandemii należy bardzo rozważnie dobierać osoby, z którymi dystans jest tak skrócony. Dzieci częściej niż dorośli zapadają na choroby infekcyjne. Zakażenia, które są niegroźne dla kilkulatka, mogą być niebezpieczne dla osoby leczącej się onkologicznie. W przypadku stwierdzenia objawów zakażenia u dzieci, należy unikać przebywania w ich pobliżu.

Psychoonkolog: Okazywanie uczuć naszym bliskim powoduje obniżenie poczucia izolacji i wyobcowania spowodowane koniecznością wprowadzenia zmian w dotychczasowym trybie życia.

Rodzina skarży się, że trudno się ze mną porozumieć, a ja nie mogę się przełamać, żeby rozmawiać otwarcie o swojej chorobie, leczeniu i lękach. Nie chcę robić im przykrości.

Psychoonkolog: Bywa, że rozmowa z bliskimi jest zbyt trudna. Dobrze jest wtedy skorzystać z pomocy psychologa lub terapeuty, kogoś wyszkolonego, kto wskaże nam sposoby na sprawniejsze komunikowanie się z bliskimi oraz nauczy rozpoznawania własnych emocji. Jeśli pozwolimy tym, którym na nas zależy, „być” z nami, uczestniczyć w naszym życiu, sprawimy, że będą się oni czuli potrzebni i złagodzi to ich własne poczucie bezradności związane z sytuacją choroby.

Czy leki cytostatyczne wydalają się z moczem, śliną? Czy mogę zaszkodzić swoim bliskim?

Lekarz: Leki te w dużej mierze są metabolizowane i dopiero nieaktywne metabolity wydalane, głównie z moczem i kałem. Bardziej więc dla bezpieczeństwa pacjenta niż jego otoczenia warto zachowywać zasady higieny w sposób szczególnie dbały.

Czy leczenie onkologiczne wyklucza życie intymne?

Lekarz: Nie, nie wyklucza. Należy jednak zachować szczególną ostrożność, czyli zaleca się pozostanie przy stałym partnerze oraz przestrzeganie zasad higieny ze szczególną dbałością. Konieczne też jest stosowanie antykoncepcji. Jeśli z powodu chemioterapii bardzo spada liczba płytek (poniżej 50 tys.) i białych krwinek (a dokładniej granulocytów, poniżej 1 tys.), lekarz zapewne przekaże dodatkowe zalecenia lub ograniczenia.

Psychoonkolog: Bliskość naszego partnera i zaufanie, jakim obdarzamy się nawzajem, stwarza poczucie bezpieczeństwa i wpływa na złagodzenie stresu związanego z chorobą.

Czy konieczna jest antykoncepcja?

Lekarz: W przypadku kobiet przed menopauzą oraz mężczyzn w trakcie chemioterapii i kilka miesięcy po zakończeniu, konieczna jest zwykle antykoncepcja. Zaleca się łączenie dwóch różnych metod antykoncepcyjnych dla większego bezpieczeństwa.

Nastrój. Emocje

Jestem załamany, często nachodzą mnie myśli na temat złego rokowania, bezsensu leczenia. Jak sobie z tym radzić?

Psychoonkolog: Warto poświęcić trochę wysiłku i czasu, aby zdobyć chociaż podstawową wiedzę, mogącą pomóc w zrozumieniu swojego stanu. Podjęcie działań mających na celu rozładowanie negatywnych emocji, jest istotną częścią leczenia. To, jak myślimy i jak się czujemy, ma wpływ na procesy zachodzące w naszym ciele. Techniki relaksacyjne, np. trening relaksacyjny Jacobsona lub medytacja, pomogą obniżyć poziom negatywnych emocji. Czasem trzeba poszukać pomocy poza rodziną i bliskimi - u terapeuty lub psychologa. Istnieją również organizacje dla pacjentów onkologicznych, gdzie można taką pomoc uzyskać i porozmawiać z innymi chorymi. Otwarcie się przed kimś w momencie, gdy opanowują nas uczucia i emocje, które nas przytłaczają, ma niezwykle terapeutyczne działanie.

Mój ojciec od postawienia diagnozy bardzo się zmienił, zamknął się w sobie, nie chce ze mną rozmawiać, unika kontaktu. Jak mu pomóc?

Psychoonkolog: Wycofanie się to częsta reakcja na stres. Zwłaszcza panowie borykają się z ogólnie przyjętym wizerunkiem mężczyzny, któremu nie przystoi okazywanie uczuć. Choroba jest zdarzeniem destabilizującym dotychczasowe życie i zabierającym poczucie bezpieczeństwa. Pojawia się lęk o przebieg bliskich relacji i możliwość pełnienia dotychczasowych ról. Pacjenci boją się przewlekłego umierania i związanej z tym perspektywy wyczerpania emocjonalnego i finansowego rodziny i przyjaciół. Bardzo istotne w tej sytuacji jest samo „bycie” przy naszym bliskim, stworzenie poczucia pełnej akceptacji. Nasza obecność, szczere mówienie o tym, co czujemy, wyrażanie emocji i oferowanie pomocy pomoże przetrwać trudne chwile. Dajmy czas sobie i choremu na oswojenie się z nową sytuacją.

Życie codzienne

W jamie ustnej powstają nadżerki, afty, utrudnia mi to przyjmowanie pokarmów i płynów, jest to bardzo dokuczliwe, co robić?

Lekarz: Zawsze trzeba o takich problemach informować lekarza. Pomoże on w opanowaniu dolegliwości. Zaleca się płukanie jamy ustnej specjalnymi środkami, dostępnymi w aptekach bez recepty. Nie powinno się natomiast stosować płynów zawierających alkohol, bo podrażniają uszkodzone śluzówki. W przypadku bardzo dokuczliwych zmian lekarz może zalecić dodatkowo leki przeciwbólowe i glikokortykosteroidy. Do czasu zagojenia zmian należy unikać gorących oraz pikantnych pokarmów i napojów.

Jak dbać o port naczyniowy?

Lekarz: W ciągu kilku dni po jego założeniu nie powinno się dźwigać rzeczy cięższych niż 5 kg. Pasy bezpieczeństwa należy ustawiać tak, by nie uciskały opatrunku. Dopóki opatrunki nie zostaną zdjęte, nie powinno się ich moczyć. Po usunięciu szwów często pozostaje niewielkie uniesienie skóry, jednak zwykle niewidoczne, nawet pod T-shirtem. Skóra nad portem całkowicie się zagoi, pozostanie jedynie mała blizna. Port naczyniowy trzeba co około 4 tygodnie przepłukiwać. W tym celu należy zgłaszać się do ośrodka onkologicznego lub hematologicznego, nawet jeśli nie ma w tym czasie chemioterapii. Należy powiadomić niezwłocznie lekarza o poniższych objawach: ból, zaczerwienienie, obrzęk, wyciek z okolicy portu. Również w przypadku gorączki czy dreszczy trzeba się pilnie skontaktować z lekarzem.

Jak często zmieniać pościel, piżamę?

Lekarz: Dbanie o higienę to, poza codziennymi kąpielami (preferowany prysznic) oraz szczególnym dbaniem o czystość rąk i jamy ustnej, również regularne zmiany bielizny pościelowej. Powinno się to robić co kilka dni lub częściej, jeśli osoba poddawana chemioterapii się poci. Pranie pościeli i bielizny warto przeprowadzać w możliwie wysokiej temperaturze, z użyciem środków przeznaczonych dla osób z alergią.

Czego unikać podczas chemioterapii?

Lekarz: Nie ma krótkiej odpowiedzi na to szerokie pytanie. Należy unikać sytuacji narażających na infekcje i urazy. Warto zmienić dietę, tak, by nie podrażniać przewodu pokarmowego. Również sposób spędzania czasu wolnego oraz życie zawodowe należy dostosować do zaistniałej sytuacji. Wszystkie te problemy poruszono we wcześniejszych podpunktach. Należy pamiętać, że zmiana stylu życia jest czasowa i pozwala uniknąć problemów zdrowotnych, więc mimo uciążliwości warto się na nią zdecydować.

Leczenie onkologiczne pomogło mi, ale czy grożą mi powikłania odległe (np. sercowo-naczyniowe)?

Lekarz: Leki są coraz nowsze i coraz bezpieczniejsze, jednak wciąż ich stosowanie wiąże się z ryzykiem powikłań w trakcie terapii lub nawet wiele lat po chemioterapii. W zależności od terapii mogą to być problemy kardiologiczne, płucne lub większe ryzyko rozwoju innych nowotworów. Ważnym aspektem jest też wpływ leczenia na możliwość posiadania potomstwa w przyszłości. Warto omówić te problemy ze specjalistą – tak, by najlepiej zadbać o swoje zdrowie i zminimalizować ryzyko powikłań w przyszłości. Niezwykle istotne jest prowadzenie zdrowego trybu życia oraz wykonywanie regularnych badań profilaktycznych.

Czy podczas całego okresu leczenia będę wyłączony z życia zawodowego?

Lekarz: Z pewnością w okresie terapii i przez pewien czas po niej trzeba przeorganizować swoje życie. Jednak nie zawsze wiąże się to z koniecznością rezygnacji z pracy zawodowej. Warto porozmawiać z lekarzem jeszcze przed rozpoczęciem terapii, jak w konkretnym przypadku wyglądają jego zalecenia, zależy to bowiem od rodzaju choroby, stosowanej terapii, a także sytuacji epidemicznej. Zwykle doradza się wstrzymanie od wykonywania zawodu przynajmniej przez pierwsze dni/tygodnie terapii. Jeżeli wykonywanie pracy nie wiąże się ze zmianami warunków atmosferycznych lub przebywaniem w dużych skupiskach ludzi, prawdopodobieństwo szybkiego powrotu do niej jest większe.

Psychoonkolog: Dodatkowo kontakty z innymi ludźmi, możliwość kontynuowania zadań „sprzed” choroby często mają bardzo pozytywny wpływ na nasz nastrój i poczucie kontroli.

Jadłospis. Dieta

Jak powinna wyglądać moja dieta podczas leczenia onkologicznego? Czego mam unikać?

Dietetyk: Gdy zmagasz się z chorobą nowotworową, musisz jeść, aby zachować siły oraz poradzić sobie ze skutkami ubocznymi leczenia. Przyjmowanie wystarczającej ilości pożywienia może stać się dla Ciebie prawdziwym wyzwaniem. Najczęściej będziesz potrzebować dodatkowego białka i kalorii. Pamiętaj, że nie każdy ma problemy z jedzeniem podczas leczenia raka. Nie ma sposobu, aby dowiedzieć się, czy będziesz mieć problemy z jedzeniem, a jeśli tak, to jak bardzo będzie Ci to doskwierać. Po części zależy to od rodzaju raka, z którym walczysz, gdzie on się znajduje, jaki rodzaj leczenia stosujesz, jak długo trwa leczenie i jakie dawki otrzymujesz. Do czasu rozpoczęcia leczenia nie będziesz wiedział, jakie skutki uboczne lub problemy z jedzeniem możesz mieć. Wiele skutków ubocznych można kontrolować, a wiele problemów znika po zakończeniu leczenia.

Pamiętaj!

Stosuj zdrową dietę i utrzymuj mniej więcej tę samą wagę, co przed rozpoczęciem leczenia.
Możesz spożywać płynne zamienniki posiłków, aby uzyskać dodatkową energię i białko.
Jeśli inni przygotowują dla Ciebie posiłki, koniecznie poinformuj ich o swoich potrzebach i obawach.
Zdrowe odżywianie i utrzymanie masy ciała przez okres leczenia pomaga zachować siłę, by lepiej radzić sobie ze skutkami ubocznymi, zmniejsza też ryzyko infekcji.
Jedz wtedy, gdy masz największy apetyt. Dla wielu osób są to godziny poranne. Zjedz wtedy większy posiłek i wypij płyny.
Nie martw się, jeśli w niektóre dni nie możesz jeść. Spróbuj znaleźć sposób na poprawę samopoczucia i zacznij jeść, kiedy tylko będziesz w stanie. Jeśli nie możesz jeść dłużej niż 2 dni, poinformuj o tym lekarza.
Pij dużo płynów. Najważniejsze jest, aby pić dużo w te dni, kiedy nie możesz jeść. Większość dorosłych powinna wypijać od 8 do 12 filiżanek płynów dziennie.
Jeśli inni przygotowują dla Ciebie posiłki, koniecznie poinformuj ich o swoich potrzebach i obawach.
Napełnij lodówkę, szafkę i zamrażarkę zdrową żywnością. Pamiętaj, aby uwzględnić potrawy, które lubisz jeść, nawet, gdy czujesz się chory.
Zaopatrz się w produkty, które wymagają niewielkiej ilości gotowania, tak, abyś mógł z nich skorzystać, nawet gdy będziesz się nie najlepiej czuć.
Poproś przyjaciół lub rodzinę o pomoc w robieniu zakupów i gotowaniu podczas leczenia. Zrób listę Twoich ulubionych dań i produktów, które zwykle kupujesz, aby im to ułatwić.
Jedz dużo białka i dostarczaj energii, kiedy możesz. Pomoże Ci to zachować siły i odbudować tkanki uszkodzone podczas leczenia.
Jedz te produkty, które zdołasz (nawet jeśli jest ich bardzo niewiele) i trzymaj się ich, dopóki nie będziesz w stanie jeść więcej.

Czy wolno pić alkohol?

Lekarz: Odradza się picie alkoholu przez osoby poddawane chemioterapii. Alkohol może wchodzić w interakcje ze stosowanym leczeniem, wpływać na jego skuteczność. Poza tym wątroba, która musi sobie radzić z wieloma lekami, w tym chemioterapią, nie powinna być narażana na dodatkowe obciążenia.

Zauważyłem, że nieco tracę na wadze. Czy mogę przyjmować zbilansowane preparaty odżywcze?

Dietetyk: Tak, możesz uzupełnić swoją dietę w preparaty odżywcze. Większość z dostępnych preparatów sprzedawana jest w postaci gotowej do spożycia. Dostępne są w różnych wariantach smakowych, które możesz dostosować do swoich upodobań. Mimo małej objętości produkty te są bardzo skoncentrowanym źródłem białka, energii i innych składników. M.in. dlatego zaleca się pić je bardzo powoli - 1 opakowanie w czasie około 30-60 minut. Gdy spożywasz tradycyjne posiłki, możesz uzupełnić swoją dietę takimi produktami w ilości 1-3 dziennie. W dni, w które trudno jest Ci cokolwiek zjeść, mogą one stanowić Twoje jedyne źródło pożywienia. Pamiętaj, żeby wypijać ich wtedy więcej. Pamiętaj również o prawidłowym nawodnieniu organizmu.

Co mogę pić i w jakich ilościach?

Lekarz: Podczas chemioterapii zwykle zaleca się pić jak najwięcej wody, ale również innych napojów – ciepłych i zimnych. Należy unikać napojów gazowanych, niektórych naparów ziołowych (np. dziurawca) czy zielonej herbaty. Mocna herbata i kawa są dozwolone jedynie w niewielkich ilościach.

Dietetyk: Poza wodą możesz pić lekkie płyny. Jeśli dokucza Ci brak apetytu, zaparcia, biegunka, wymioty lub utrata masy ciała, wypróbuj:

płatki na mleku (błyskawiczne płatki owsiane, ryżowe lub kasza manna),
zupy (lekkie buliony warzywne i zblendowane zupy-krem),
przeciery owocowe, tzw. smoothies,
sok jabłkowy lub warzywny,
koktajle mleczne (można dodawać zmielone orzechy lub siemię lniane),
jogurt (naturalny, waniliowy, może być też mrożony),
galaretkę owocową na żelatynie, lekko ciepłą,
budyń,
słabą, bezkofeinową herbatę,
napary o smaku owocowym,
zamienniki posiłków w płynie.

Problemy żołądkowe

Po przyjęciu kolejnych dawek cytostatyków miewam biegunki z bólami brzucha. Co może mi pomóc?

Lekarz: Zawsze trzeba ten problem zgłosić lekarzowi. Warto się też upewnić, że bóle brzucha rzeczywiście wiążą się z przyjmowaną chemioterapią (dobrym pomysłem jest bieżące notowanie swoich obserwacji). Lekarz zaleci środki hamujące biegunkę lub modyfikację diety, ewentualnie skieruje na dodatkowe badania. W niektórych przypadkach, jeśli biegunki i ból brzucha nie będą ustępować mimo podjętych kroków, konieczne będzie zmniejszenie dawek chemioterapii lub zmiana na inny sposób leczenia.

Od kiedy rozpocząłem leczenie, mam problem z zaparciami.

Lekarz: Podobnie jak w przypadku biegunek, trzeba zgłosić takie problemy lekarzowi. Poza ewentualną zmianą diety może on zalecić leki, takie jak laktuloza, czopki glicerynowe czy inne substancje.

Jak zapobiegać nudnościom i wymiotom?

Lekarz: Niektóre leki wiążą się z odczuwaniem nudności i wystąpieniem wymiotów. Może tak się dziać w trakcie podawania chemioterapii, ale też do kilku dni po niej. W przypadku stosowania schematów leczenia, które mogą wywoływać u pacjenta nudności i wymioty, lekarz zaleci profilaktycznie leki przeciwwymiotne. Część z nich zostanie podana dożylnie jeszcze w trakcie pobytu w ośrodku onkologicznym, a część pacjent wykupi w aptece na receptę.

Dietetyk: Wymioty mogą następować po nudnościach i być spowodowane leczeniem, ale także zapachami jedzenia, ruchem. Niektórzy ludzie odczuwają nudności lub wymiotują w sytuacjach stresowych oraz gdy tylko znajdą się lub pomyślą o miejscach, które przypominają im o chorobie. Nudności i wymioty mogą wystąpić zaraz po leczeniu lub kilka dni później. Możesz również odczuwać torsje, mimo że żołądek jest pusty. Immunoterapia, niektóre rodzaje chemioterapii, radioterapia okolic brzucha, jelita mogą powodować nudności, wymioty lub jedno i drugie. Często tak się dzieje, ponieważ te zabiegi szkodzą zdrowym komórkom w przewodzie pokarmowym. Pamiętaj, że wymioty mogą prowadzić do odwodnienia, które jest stanem zagrożenia zdrowia.

Pamiętaj!

Nie jedz ani nie pij, dopóki wymioty nie ustaną.
Gdy wymioty ustaną, pij małe ilości klarownych płynów, takich, jak woda lub bulion. Pamiętaj, aby zacząć powoli, małymi łyczkami.
Gdy będziesz już w stanie pić klarowne płyny bez wymiotowania, spróbuj pokarmów półpłynnych i napojów (zup, przecierów, musów owocowych itp.).
Jedz 5-6 małych posiłków dziennie.
Możesz powoli dodawać z powrotem stałe jedzenie, gdy poczujesz się lepiej.
Poproś lekarza, aby przepisał leki zapobiegające wymiotom lub je kontrolujące.
Pamiętaj, aby poinformować lekarza lub pielęgniarkę, jeśli lek nie pomaga - Twój lekarz może przepisać inny specyfik.
Zadzwoń do lekarza, jeśli wymioty są ciężkie lub trwają dłużej niż 1-2 dni.

Miewam uczucie przepełnienia w żołądku i odbijania, co może to złagodzić?

Lekarz: Warto zgłosić te problemy lekarzowi prowadzącemu (onkologowi albo hematologowi) lub lekarzowi rodzinnemu, który zaleci odpowiednie środki, ewentualnie zmianę sposobu żywienia.

Dietetyk: Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego pojawiają się podczas leczenia onkologicznego dość często. Mogą to być problemy z trawieniem, perystaltyką jelit (biegunki, zaparcia), uczucie mdłości czy pełności w żołądku. Mogą występować wymioty. Dyskomfort trawienny może powstrzymywać Cię przed jedzeniem, przez co grozi Ci niedostarczanie potrzebnych składników odżywczych. Problemy żołądkowo-jelitowe mogą być skutkiem ubocznym operacji, chemioterapii, immunoterapii i radioterapii, terapii okolic brzucha, jelit lub mózgu. Może to być również spowodowane pewnymi rodzajami nowotworu lub współwystępowaniem innych chorób.

Pamiętaj!

Jedz pokarmy, które są łagodne dla żołądka - pieczywo pszenne, tosty, jogurt naturalny lub waniliowy, klarowny rosół.
Jedz 5-6 małych posiłków dziennie zamiast 3 większych. Wiele osób zauważa poprawę samopoczucia przy jedzeniu mniejszych porcji, ale częściej.
Nie pomijaj posiłków i przekąsek. Nawet jeśli nie czujesz się głodny, nadal powinieneś jeść. „Pusty żołądek” niekiedy nasila nudności.
Wybierz produkty, które lubisz i które ładnie wyglądają. Nie zmuszaj się do jedzenia żywności, na którą nie masz ochoty.
Obserwuj swój organizm, aby wyłapać produkty, po których objawy się zaostrzają.
Jedz i pij żywność i napoje o temperaturze pokojowej.
Pij płyny przez cały dzień. Pij powoli. Trzymaj butelkę lub kubek z wodą i słomką zawsze pod ręką.
Jedz suche tosty, biszkopty lub krakersy, popijając niewielką ilością herbaty przed wstaniem z łóżka, jeśli masz nudności rano.
Odpoczywaj po posiłkach, ale rób to w pozycji siedzącej, a nie leżącej.
Noś ubrania, które są wygodne i luźne.
Unikaj silnych zapachów jedzenia i napojów. Należą do nich: żywność gotowana, kawa, ryba, cebula i czosnek.
Otwórz okno – świeże powietrze może pomóc złagodzić nudności.

Czy podczas leczenia jestem bardziej narażona na infekcje pokarmowe?

Dietetyk: Niektóre metody leczenia mogą zwiększyć ryzyko infekcji, dlatego należy zachować szczególną ostrożność w wyborze i przygotowaniu jedzenia.

Pamiętaj!

Oddzielnie trzymaj produkty, które są przeznaczone do gotowania i te, które będziesz jeść na surowo.
Myj ręce, noże i blat przed i po przygotowaniu jedzenia. Jest to najważniejsze podczas przygotowywania surowego mięsa, kurczaka, indyka i ryb.
Używaj osobnej jednej deski do krojenia mięsa i osobnej do owoców i warzyw.
Rozmrażaj mięso, kurczaka, indyka i ryby w lodówce lub w kuchence mikrofalowej. Nie zostawiaj ich stojących na blacie.
Nie jedz surowych ryb ani skorupiaków, takich jak sushi i niegotowane ostrygi.
Upewnij się, że wszystkie soki, produkty mleczne i miód są pasteryzowane.
Nie spożywaj żywności ani napojów, które są przeterminowane.
Nie jedz w bufetach, barach sałatkowych lub restauracjach samoobsługowych.
Nie spożywaj pokarmów wykazujących oznaki pleśni - dotyczy to również produktów, takich jak sery pleśniowe, roquefort, itp.
Dokładnie gotuj mięso, kurczaka, indyka i jajka. Mięso nie powinno mieć żadnych różowych miejsc w środku. Jajka powinny być twarde, a nie płynne.
Nie kupuj żywności z pojemników zbiorczych.
Gdy tylko odłożysz porcję do spożycia, resztę potrawy umieść w lodówce.
Przed zjedzeniem (lub dalszą obróbką) wyszoruj wszystkie surowe owoce i warzywa. Nie jedz pokarmów, których nie można umyć dokładnie, np. malin.

Krztuszę się podczas jedzenia, mam problemy z przełykaniem, co powinnam zrobić?

Lekarz: Lekarz prowadzący powinien zostać poinformowany o takich dolegliwościach podczas najbliższej wizyty. Jeśli zaburzenia są poważniejsze lub gwałtownie się pogarszają, należy się skontaktować z lekarzem rodzinnym, nie czekając na kolejną wizytę u onkologa lub hematologa. Lekarz powinien ocenić, czy problem ten wymaga wykonania dodatkowych badań, czy trzeba wdrożyć leczenie tego problemu.

Dietetyk: Chemioterapia i radioterapia - zwłaszcza w obrębie głowy oraz szyi - mogą podrażnić błony jamy ustnej, może to prowadzić do stanu zapalnego przełyku. Może Ci się wydawać, że masz „coś” w gardle, możesz również mieć problemy z przełykaniem.

Dlaczego tak się dzieje?

Niektóre rodzaje chemioterapii i naświetlania głowy, a także szyi mogą zaszkodzić szybkiemu wzrostowi komórek, takich jak te w wyściółce gardła. Ryzyko wystąpienia takich powikłań zależy od tego, jaką terapię otrzymujesz, czy używasz tytoniu i czy pijesz alkohol podczas leczenia.

Co możesz zrobić?

Jedz dziennie 5-6 małych zamiast 3 dużych posiłków.
Sięgaj po produkty, które są łatwe do rozdrobnienia, żucia i połykania.
Wybieraj miękkie pokarmy, takie jak koktajle mleczne, jajecznica i gotowane płatki zbożowe.
Gotuj potrawy, aż będą miękkie.
Pokrój jedzenie na małe kawałki. Możesz również przecierać żywność za pomocą blendera lub robota kuchennego.
Dodawaj do potraw sosy, buliony lub jogurt.
Popijaj napoje przez słomkę – to może ułatwić połykanie.
Unikaj pokarmów i napojów, które mogą poparzyć lub zadrapać gardło, np.: gorących, pikantnych, o wysokiej zawartości kwasu (np. pomidory, pomarańcze, lemoniada), ostrych i chrupiących (np. chipsy i nachosy) oraz zawierających alkohol.

Czy podczas leczenia onkologicznego mogę przyjmować suplementy diety? Jeśli tak, to jakie?

Dietetyk: Nie ma badań, które dowodzą, że jakakolwiek specjalna dieta, żywność, witamina, składnik mineralny, suplement diety, zioło lub ich połączenie może wyleczyć nowotwór lub powstrzymać przed jego nawrotem. Poinformuj swojego lekarza, pielęgniarkę lub dietetyka o jakichkolwiek witaminach, minerałach, suplementach diety lub ziołach, które już przyjmujesz lub planujesz przyjmować. Zaufaj swojemu lekarzowi – jeżeli istniałby suplement pozwalający wyleczyć nowotwór, Twój lekarz by go przed Tobą nie ukrywał. Możesz potrzebować suplementów diety, jeśli masz niski poziom określonych składników odżywczych. Na przykład terapia hormonalna (często stosowana w przypadku raka piersi i prostaty) może osłabić kości, dlatego Twój lekarz może podać Ci suplementy wapnia i wit. D. Może się też zdarzyć, że Twoja choroba będzie wpływać na wchłanianie składników odżywczych z pożywienia - wówczas Twój lekarz może przepisać Ci suplement multiwitaminowy i mineralny.

Wiele osób cierpiących na nowotwór stosuje suplementy diety jako uzupełnienie terapii nowotworu wraz z konwencjonalnymi metodami leczenia, takimi jak radioterapia lub chemioterapia. Jednak niektórzy decydują się na ich użycie zamiast konwencjonalnych metod leczenia. Stosowanie suplementów diety zamiast konwencjonalnego leczenia może być szkodliwe dla zdrowia. Może znacznie zmniejszyć szanse na wyleczenie lub kontrolowanie choroby.

W rzeczywistości niektóre z tych produktów mogą powodować inne problemy poprzez np. wchodzenie w reakcje z aktualnie stosowanymi lekami terapeutycznymi. Niektóre suplementy diety przyjmowane podczas radioterapii mogą powodować nadwrażliwość skóry i ciężkie reakcje. Pewne witaminy i minerały mogą zakłócać działanie leków przeciwnowotworowych. Suplementy przeciwutleniające, takie jak koenzym Q10, selen i witaminy A, C i E, mogą pomóc w zapobieganiu uszkodzeniom komórek. Niektórzy lekarze uważają, że może to uniemożliwić skuteczne działanie chemioterapii.

Uzyskaj poradę od swojego lekarza, specjalistycznej pielęgniarki lub dietetyka, jeśli chcesz przyjmować suplementy, a masz wdrożone jakiekolwiek leczenie.

Onkodieta

Gdy zmagasz się z chorobą nowotworową, musisz jeść, aby zachować siły oraz poradzić sobie ze skutkami ubocznymi leczenia. Jedzenie wystarczającej ilości pożywienia może stać się dla Ciebie prawdziwym wyzwaniem.

Wśród skutków ubocznych leczenia raka mogą pojawić się: utrata apetytu, suchość w ustach, biegunki i zaparcia, nietolerancje, ból gardła i problemy z przełykaniem, spadek lub przyrost masy ciała, nudności i wymioty, zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu. Niektórzy pacjenci tracą apetyt lub cierpią z powodu nudności, ponieważ są zestresowani chorobą i leczeniem. Wiedza na temat przebiegu całego procesu pomaga im zachować spokój, a tym samym - lepsze samopoczucie.

SMAK I WĘCH

Jedzenie może mieć mniej wyraźny smak, niektóre produkty (takie jak mięso) mogą być gorzkie lub smakować jak metal. Twój zmysł węchu również może się zmienić - zapachy, które kiedyś lubiłeś, mogą wydawać się nieprzyjemne.

Dlaczego tak się dzieje?

Stosowanie terapii, problemy z zębami lub sam rak mogą powodować zmiany w Twoim zmyśle smaku lub węchu.

Co możesz zrobić?

Wybieraj produkty spożywcze, które ładnie wyglądają i pachną.
Unikaj pokarmów, które „nie przemawiają” do Ciebie. Na przykład, jeśli czerwone mięso „dziwnie” smakuje lub pachnie, spróbuj drobiu.
Spróbuj cierpkich potraw i napojów. Krem cytrynowy może dobrze smakować i dostarczy dodatkowego białka i kalorii.
Jeśli żywność ma słony, gorzki lub kwaśny smak, dodaj do niej cukier.
Spróbuj dodawać zioła do potraw, na przykład bazylię, oregano i rozmaryn.

Oto kilka sposobów na złagodzenie zapachów jedzenia:

Podawaj żywność w temperaturze pokojowej.
Trzymaj żywność przykrytą.
Używaj kubków z pokrywkami (takich jak kubki podróżne).
Pij przez słomkę.
Podczas gotowania używaj wentylatora kuchennego.
Jeśli masz taką możliwość, gotuj na świeżym powietrzu.
Podczas gotowania podnoś pokrywki w stronę „od siebie”.
Jedz plastikowymi sztućcami, jeśli dokucza Ci metaliczny posmak.
Spróbuj gotować potrawy w szklanych garnkach zamiast w metalowych.

BRAK APETYTU

Utrata apetytu jest powszechnym problemem występującym w przypadku nowotworów i jego leczenia. Możesz stracić apetyt tylko na 1-2 dni lub na cały cykl leczenia.

Dlaczego tak się dzieje?

Przyczyn może być wiele: sama choroba, zmęczenie, ból, leki, uczucia, takie jak stres, strach, depresja czy lęk, a także efekty uboczne leczenia raka, takie jak nudności, wymioty, zaparcia lub zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu.

Co możesz zrobić?

Podczas posiłków popijaj tylko niewielkie ilości płynów. Wiele osób czuje się zbyt pełnych, gdy jedzą i piją w tym samym czasie.
Zamiast 3 dużych - jedz 5 lub 6 mniejszych posiłków dziennie. Łatwiej jest częściej spożywać mniejsze ilości.
Większe posiłki spożywaj, kiedy czujesz się dobrze.
Miej zawsze pod ręką przekąski, np. krakersy, suszone owoce.
Wybieraj płyny, które dodają kalorii i innych składników odżywczych, np. soki, zupy oraz napoje na bazie mleka z białkiem.
Zmień formę jedzenia. Zamiast jeść owoc w kawałkach - zrób z niego koktajl. Jeśli trudno Ci zjeść posiłek, wypij jego sproszkowany zamiennik.
Jedz miękkie, chłodne lub mrożone potrawy.
Staraj się jeść spokojnie i w przyjemnej atmosferze.
Pamiętaj, że bycie aktywnym może pomóc w poprawie apetytu.

ZAPARCIA

Zaparcia występują, gdy wypróżnienia stają się rzadsze, a stolce - twarde, suche i trudne do wydalenia. Może to powodować bolesne wypróżnienia, uczucie wzdęcia lub nudności. Możesz też gromadzić dużo gazów i mieć skurcze żołądka.

Dlaczego tak się dzieje?

Chemioterapia, leki przeciwbólowe i inne leki mogą powodować zaparcia. Może się to również zdarzyć, gdy nie pijesz wystarczającej ilości płynów lub nie jesz wystarczającej ilości błonnika.

Co możesz zrobić?

Pij dużo płynów - co najmniej 8 filiżanek płynów dziennie.
Pij gorące płyny. Wiele osób uważa, że picie ciepłych lub gorących płynów (takich jak kawa, herbata i zupa) może pomóc złagodzić zaparcia.
Jedz pokarmy bogate w błonnik. Należą do nich: pełnoziarniste pieczywo i płatki zbożowe, suszone owoce, gotowane fasola i groch.
Jeśli nie jesteś przyzwyczajony do jedzenia błonnika, wprowadzaj go do diety powoli, dodając odrobinę każdego dnia.
Zmiksuj ze sobą 1/3 szklanki otrębów owsianych, 1/3 szklanki musu jabłkowego i 1/3 szklanki namoczonych suszonych śliwek. Przechowuj w lodówce. Przed snem spożywaj 1-2 łyżki tej mieszanki i popijaj jedną szklanką wody. Pamiętaj, by wypić wodę - bez niej specyfik nie pomoże w złagodzeniu zaparć.

Osoby z niektórymi rodzajami nowotworów nie powinny spożywać dużych ilości błonnika, więc przed dodaniem go do swojej diety - skonsultuj się z lekarzem.

BIEGUNKA

Biegunka występuje, gdy wypróżnienia są częste, luźne lub wodniste. Żywność i płyny przechodzą przez jelita tak szybko, że organizm nie może wchłonąć z nich wystarczającej ilości składników odżywczych, witamin, minerałów i wody.

Dlaczego tak się dzieje?

Biegunka może być spowodowana przez leczenie, takie jak radioterapia okolic brzucha, chemioterapia lub terapia biologiczna. Te zabiegi powodują biegunkę, ponieważ mogą szkodzić zdrowym komórkom jelit. Biegunka może być również spowodowana infekcjami, lekami stosowanymi w leczeniu zaparć lub antybiotykami.

Co możesz zrobić?

Pij dużo płynów.
Jedz 5 lub 6 małych posiłków dziennie zamiast 3 dużych.
Spożywaj pokarmy i płyny o wysokiej zawartości sodu i potasu, które Twój organizm traci podczas biegunki. Płyny z sodem to bulion lub lekkie zupy. Pokarmy bogate w potas to owoce (banany, morele) oraz warzywa (ziemniaki).
Jedz żywność o niskiej zawartości błonnika. Niskobłonnikowa żywność to m.in. jogurt zwykły lub waniliowy, biały chleb i biały ryż.
Spożywaj pokarmy i napoje w temperaturze pokojowej.

Unikaj: pieczywa pełnoziarnistego, napojów zawierających dużo cukru, napojów bardzo gorących lub bardzo zimnych, tłustych lub smażonych potraw, żywności i napojów, które mogą powodować wzdęcia, produktów mlecznych, z wyjątkiem tych o niskiej zawartość laktozy, pikantnych potraw, kofeiny, produktów bezcukrowych, słodzonych ksylitolem lub sorbitolem.

SUCHOŚĆ W USTACH

Suchość w ustach, nieprzyjemne uczucie braku śliny, może sprawić, że trudniej mówić, żuć i połykać jedzenie. Suchość w ustach może również zmienić smak żywności.

Dlaczego tak się dzieje?

Chemioterapia i radioterapia okolicy głowy lub szyi mogą uszkadzać gruczoły wytwarzające ślinę. Terapia biologiczna i niektóre leki również mogą powodować suchość w ustach.

Co możesz zrobić?

Pij wodę małymi łyczkami przez cały dzień. To pomoże nawilżyć usta, a przez to ułatwi przełykanie i mówienie.
Spożywaj bardzo cierpkie potrawy i napoje (takie jak np. lemoniada). Pomagają one wytwarzać więcej śliny. Jednak nie jedz i nie pij niczego słodkiego lub cierpkiego, jeśli odczuwasz ból w jamie ustnej lub gardle - może się on nasilić.
Żuj gumę lub ssij twarde cukierki, lizaki i lód. Pomagają one wytwarzać ślinę, która nawilża usta.
Spożywaj pokarmy łatwe do połknięcia. Spróbuj puree, gotowanych potraw lub zup. Dodawaj do jedzenia sosy i dressingi sałatkowe.
Dbaj o higienę jamy ustnej. Porozmawiaj ze swoim lekarzem lub dentystą i zapytaj o produkty, które mogą pomóc zmniejszyć uczucie suchości w ustach.
Możesz również sam wykonać pomocną płukankę - zmieszaj 1/4 łyżeczki sody oczyszczonej i 1/8 łyżeczki soli z 1 szklanką ciepłej wody. Możesz ją stosować co 1-2 godziny. Pamiętaj, by na koniec wypłukać usta czystą wodą.

Unikaj: picia alkoholu (uważaj też na płyny do płukania ust z jego zawartością), wyrobów tytoniowych (również biernego palenia) oraz pokarmów, które mogą zranić usta, w tym również żywności, która jest bardzo pikantna, słona lub twarda.

Źródło: usk.wroc.pl