W konsekwencji zmiana nowotworowa może rozprzestrzenić się do innych części ciała – w takiej sytuacji mówimy o przerzutach. Rodzaj nowotworu określany jest na podstawie miejsca jego wystąpienia – na przykład – jeśli guz Wilmsa (nowotwór nerki u dzieci) rozprzestrzenia się na inne organy, np. płuca, nadal nazywamy go guzem Wilmsa, nie zaś nowotworem płuc.Powstawanie nowotworu może rozpocząć się w każdej części ciała: mózgu, kościach, mięśniach, oku, a także we krwi. Od rodzaju nowotworu, miejsca jego wystąpienia, wielkości i stopnia zaawansowania zależą objawy, jakie możemy zaobserwować. Dlatego tak istotne jest zwracanie uwagi na wszelkie niepokojące zmiany występujące u dziecka oraz zgłaszanie ich lekarzowi.

Nowotwory dziecięce tak jak ich „właściciele” rosną szybko – mówi prof. Styczyński. Dlatego tak ważne jest szybkie działanie. Wyzwanie stoi jednak nie tylko przed rodzicami ale także pozostałymi osobami, które mają pod opieką dzieci - dziadkowie, nauczyciele czy opiekunowie w przedszkolu, ponieważ często także oni mogą zauważyć niepokojące objawy lub zmiany w zachowaniu dziecka. Najczęstsze nowotwory występujące u dzieci to białaczki i guzy mózgu. W dalszej kolejności guzy zlokalizowane w jamie brzusznej – wszystkie z nich są nowotworami, których nie jesteśmy w stanie zauważyć na pierwszy rzut oka. Możemy jednak zwrócić uwagę na pojawiające się i nawracające objawy.

Rak to nie wyrok – nie jest to tylko pusty slogan. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie właściwej terapii zwiększa szanse na pokonanie choroby. Kluczowa jest świadomość i zgłoszenie się do lekarza jeśli zaobserwujemy u siebie lub swoich najbliższych niepokojące objawy.

Na podstawie dokładnie zebranego wywiadu z pacjentem i opiekunem, a następnie badania fizykalnego lekarz może zlecić dalsze badania, mające na celu potwierdzenie lub wykluczenie choroby nowotworowej.

Jakie badania mogą zostać zlecone?

Testy laboratoryjne

Badania krwi i moczu mogą pomóc nie tylko w wykryciu lub wykluczeniu niektórych nowotworów, ale także w ocenie ogólnej kondycji organizmu dziecka.

USG (badanie ultrasonograficzne)

to nieinwazyjne badanie diagnostyki obrazowej, dzięki któremu możliwa jest dokładna ocena narządów wewnętrznych, wykrycie obecności guzów, zmian nowotworowych lub innych stanów patologicznych. Badanie ultrasonografem wykorzystuje fale ultradźwiękowe – ich źródło znajduje się w głowicy urządzenia, która przykładana jest do powierzchni ciała. Odbite przez narządy fale przetwarzane są przez urządzenie na obraz diagnostyczny.

RTG (badanie rentgenowskie)

jedno z najstarszych badań obrazowych. Badanie jest szybkie i bezbolesne, natomiast nie można go wykonywać zbyt często. Do badania wykorzystywane jest urządzenie emitujące wiązkę promieni X. Dzięki jego zastosowaniu można prześwietlić praktycznie każdą część ciała. Obraz powstaje dzięki temu, że poszczególne tkanki w różnym stopniu pochłaniają promienie rentgenowskie, zwane również promieniami X. Rentgen pomaga wykryć zmiany nowotworowe i zwyrodnieniowe rozmaitych narządów wewnętrznych.

Tomografia komputerowa

jest to badanie wykorzystujące taką samą technologię, jak RTG, jednak na bardziej zaawansowanym poziomie. Tomograf jest tak naprawdę nowoczesnym aparatem rentgenowskim wykonującym serię zdjęć RTG wybranej części ciała z różnych stron i pod różnymi kątami. Tak uzyskane zdjęcia nakładane są na siebie przez specjalistyczne oprogramowanie dostarczając dwu- i trójwymiarowy obraz narządów wewnętrznych. Takie Badanie pozwala na skuteczne wykrycie nieprawidłowości, w tym zmian nowotworowych oraz wad rozwojowych dziecka.

Rezonans magnetyczny (MR, MRI)

pozwala na nieinwazyjne zbadanie wszystkich wewnętrznych struktur organizmu, od kości,poprzez tkanki miękkie, po narządy. Urządzenie wykorzystuje właściwości magnetyczne cząsteczek wody w organizmie człowieka, które poddane działaniu fal radiowych zmieniają swój stan i oddają energię wysyłając fale o tej samej częstotliwości. Fale odbierane są przez czujniki tomografu, a następnie komputerowo przetwarzane na przekrojowy obraz medyczny.

Badanie PET (pozytonowa tomografia emisyjna)

jest nieinwazyjnym badaniem diagnostycznym wykorzystującym techniki radioizotopowe. Opiera się na rejestrowaniu podwyższonego metabolizmu glukozy w komórkach nowotworowych. Dzięki specjalnej kamerze można zaobserwować w ciele „gorące miejsca”, w których zlokalizowane są zmiany nowotworowe. Dzięki temu badaniu można stwierdzić, czy doszło do przerzutów nowotworu.

Badanie endoskopowe

badanie wykorzystywane głównie w diagnostyce chorób układu pokarmowego, jest przydatne również w ortopedii i laryngologii. Endoskopia polega na umieszczeniu w ciele pacjenta rurki z sondą. Badanie pozwala zobaczyć zmiany, które nie były widoczne np. podczas badania USG. Umożliwia również pobranie fragmentu danej zmiany. Sprawdza się szczególnie przy podejrzeniu nowotworów jelita grubego, żołądka, przełyku czy płuc.

Biopsja

polega na pobraniu tkanki w celu wykonania na niej specjalistycznego badania laboratoryjnego.

Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego

polega na pobraniu przy użyciu specjalnej igły niewielkiej ilości szpiku kostnego. Próbkę najczęściej pobiera się z kości biodrowej, a następnie testuje pod kątem występowania komórek nowotworowych lub innych nieprawidłowości. Jest badaniem potwierdzającym rozpoznanie.

Ocena stopnia zaawansowania nowotworu

Klasyfikacja nowotworów na podstawie stopnia zaawansowania pozwala na właściwe ukierunkowanie metody leczenia. Zaawansowaną klasyfikację nowotworów nazywamy skrótem TNM (z łaciny: tumor – guz, nodules – węzeł i metastases – przerzuty).

• T (tumor – guz) oznacza wielkość guza pierwotnego, czyli źródła nowotworu. Stopień rozrostu nowotworu określa się w skali od 0 do 4.
• N (nodules – węzeł) oznacza obecność lub brak przerzutów do węzłów chłonnych. Stopień zaawansowania określany jest w skali od 0 do 3.
• M (metastases – przerzuty) oznacza obecność lub brak przerzutów odległych. Do przerzutów dochodzi wtedy, gdy komórki nowotworu dostają się do krwi i przemieszczają się z nią do innych części ciała. Stopień zaawansowania określa skala od 0 do 1.

Jak poważny jest nowotwór?

W przypadku większości nowotworów lekarz ocenia stopień zaawansowania i złośliwości nowotworu. Ta klasyfikacja pomoże w decyzji o wyborze najlepszej opcji terapeutycznej. Nowotwór może znajdować się w różnym stadium 4-stopniowej skali. Mniejsza liczba oznacza mniejszy stopień rozprzestrzenienia się nowotworu w organizmie. Niektóre rodzaje nowotworów oceniane są przy użyciu innych systemów.

O co warto zapytać lekarza na tym etapie?

• Jakich badań będzie potrzebowało moje dziecko?
• Kto przeprowadzi badania / gdzie można wykonać takie badania?
• Kto może wyjaśnić nam wyniki badań?
• Jak i kiedy otrzymamy wyniki badań?
• Jakie jest stadium zaawansowania nowotworu lub kiedy możemy się o tym dowiedzieć?
• Co oznacza stopień zaawansowania nowotworu mojego dziecka?
• Jakie są szanse na wyleczenie?

Rodzaje leczenia

Rodzaj leczenia nowotworu zależy od wielu czynników, między innymi od jego rodzaju, umiejscowienia czy stopnia zaawansowania. Poniżej wyróżniamy główne rodzaje leczenia:

• Chemioterapia
• Leczenie chirurgiczne
• Radioterapia
• Przeszczep komórek macierzystych
• Terapie celowane
• Immunoterapia

W wielu przypadkach skuteczna terapia polega na połączeniu więcej niż jednego sposobu leczenia, co nazywamy leczeniem skojarzonym. Określenie najskuteczniejszego planu terapeutycznego zależy od czynników takich jak:

• Rodzaj nowotworu
• Stadium i stopień zaawansowania nowotworu
• Lokalizacja nowotworu
• Wiek i ogólny stan zdrowia dziecka
• Rokowania specjalistów (prognozy)
• Zgoda rodzica na podjęcie ryzyka związanego z leczeniem oraz jego skutkami ubocznymi

Chemioterapia

To leczenie przy użyciu leków, których celem jest zniszczenie komórek nowotworowych. Leki mogą być podawane w postaci dożylnych wlewów, przez zastrzyki lub w postaci doustnych tabletek. Ponieważ chemioterapia działa systemowo na cały organizm można nią leczyć chorobę, która uległa rozprzestrzenieniu. Chemioterapia może być stosowana w skojarzeniu z radioterapią; można ją także podawać przed lub po zabiegu chirurgicznym. Chemioterapia wpływa nie tylko na komórki nowotworowe, ale także w mniejszym stopniu na komórki zdrowe, co niesie ze sobą takie skutki uboczne jak np. wypadanie włosów, zmęczenie, dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Istnieją metody, dzięki którym można złagodzić skutki uboczne chemioterapii – ich stosowanie najlepiej omówić z lekarzem prowadzącym. Niektóre leki stosowane w chemioterapii, podobnie jak w przypadku radioterapii, mogą wywoływać odległe następstwa leczenia przeciwnowotworowego takie jak choroby serca lub zwiększenie ryzyka późniejszego zachorowania na nowotwór.

Operacja

Nie każdy pacjent kwalifikuje się do leczenia operacyjnego i nie w każdym przypadku jest ono wskazane. Chirurgia onkologiczna pozostaje jedną z najskuteczniejszych metod leczenia w przypadku guzów litych. Podczas takiego zabiegu guz jest usuwany wraz z marginesem, czyli krawędzią zdrowej tkanki wokół nowotworu. Takie rozwiązanie ma zapobiec nawrotowi choroby. Rodzaj operacji zależy od rodzaju oraz lokalizacji nowotworu.

Każda operacja wiąże się z ryzykiem oraz może nieść ze sobą skutki uboczne. Dlatego tak ważne jest omówienie wszystkich wątpliwości z lekarzem prowadzącym.

Radioterapia

Jest to krótki zabieg wymagający od kilku do kilkudziesięciu powtórzeń. Polega na napromienianiu miejsca w którym zlokalizowany jest nowotwór dawką promieni X, które uszkadzają komórki nowotworowe. W trakcie radioterapii i bezpośrednio po jej zakończeniu nowotwór zmniejsza się, a jeżeli jest wrażliwy na promienie – bezpowrotnie znika. Plan leczenia każdego z pacjentów określany jest indywidualnie. Radioterapia może być stosowana w połączeniu z innymi metodami leczenia, takimi jak chemioterapia czy zabiegi chirurgiczne. Radioterapia wiąże się ze skutkami ubocznymi, które należy omówić z lekarzem. Ich występowanie zależy od rodzaju zastosowanego promieniowania, lokalizacji guza czy wieku dziecka. Do częstych skutków ubocznych należą zmiany skórne w miejscu napromieniowania czy zmęczenie. Większość skutków ubocznych ustępuje po zakończeniu leczenia, jednak istnieją też takie, które utrzymują się dłużej lub mogą pojawić się dopiero po latach – są to odległe następstwa leczenia choroby nowotworowej. W przypadku radioterapii do odległych następstw leczenia mogą należeć zaburzenia wzrastania lub problemy neurologiczne.

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych

Dzięki wykorzystaniu przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych lekarze mogą zdecydować się na wdrożenie terapii z wykorzystaniem wysokiej dawki chemioterapii lub radioterapii. Tak intensywne leczenie przeciwnowotworowe niszczy nie tylko ogniska choroby, ale także uszkadza zdrowe komórki. W takiej sytuacji dzięki przeszczepieniu komórek krwiotwórczych dochodzi do rekonstrukcji układu krwiotwórczego i immunologicznego pacjenta. Jest to terapia o charakterze wysokospecjalistycznym. Wykorzystywana jest najczęściej przy leczeniu białaczek, chłoniaków, niektórych guzów litych. Przeszczepienie komórek krwiotwórczych może odbywać się z wykorzystaniem komórek pobranych od samego pacjenta (przeszczepienie autologiczne) lub od osoby obcej (przeszczepienie allogeniczne).

Ze względu na wykorzystanie wysokiej dawki chemioterapii lub radioterapii jeszcze wiele lat po zakończeniu leczenia u pacjenta mogą występować odległe następstwa leczenia przeciwnowotworowego.

Terapia celowana

Jest to terapia, w której w przeciwieństwie do klasycznej chemioterapii niszczone są wyłącznie komórki nowotworowe bez szkody dla zdrowych komórek organizmu. Staje się to możliwe dzięki określeniu mutacji, w wyniku których doszło do powstania zmian nowotworowych. Leczenie celowane wiąże się również z występowaniem skutków ubocznych, a ich rodzaj zależy od zastosowanego leku. Do najczęstszych skutków ubocznych należą: mdłości, dreszcze, gorączka, wysypki czy bóle głowy, leki mogą również powodować problemy z sercem czy wątrobą. Skutki uboczne najczęściej ustępują po zakończeniu leczenia.

Immunoterapia

To leczenie polegające na aktywowaniu układu immunologicznego pacjenta do zwalczania komórek nowotworowych. Do rozwoju wielu chorób nowotworowych dochodzi w wyniku wymykania się komórek nowotworowych spod kontroli układu immunologicznego. Omijając mechanizmy obronne organizmu, nowotwór staje się nierozpoznawalny dla układu odpornościowego. Immunoterapia polega na odblokowaniu i wzmocnieniu odpowiedzi układu odpornościowego oraz nakierowaniu czynnika terapeutycznego w miejsce zmienione chorobowo. W przeciwieństwie do tradycyjnej chemioterapii leki te nie uszkadzają zdrowych tkanek i narządów. Dziś immunoterapia odgrywa istotną rolę w terapii takich nowotworów jak czerniak, rak nerki, chłoniak Hodgkina, nowotwór pęcherza moczowego, nowotwory głowy i szyi, niedrobnokomórkowy rak płuc czy nowotwory hematologiczne.

Badania kliniczne

Badania klinicznie to nie tylko okazja dla naukowców na potwierdzenie skuteczności leku w terapii grupy pacjentów. To także szansa dla chorych na otrzymanie najnowszej, niedostępnej lub nieobjętej refundacją formy terapii, która może uratować życie chorego. Takie badania sprawdzają skuteczność nowych rozwiązań w porównaniu ze znanymi, standardowo stosowanymi metodami leczenia. Jeżeli sprawdzone leki lub stosowana do tej pory metoda terapii nie przynoszą zadowalających efektów, można dowiedzieć się czy aktualnie w danym obszarze prowadzone są badania kliniczne.

Alternatywne sposoby leczenia?

Medycyna alternatywna czy niekonwencjonalna to bardzo szerokie pojęcie. Kryją się pod nim zarówno naturalne metody mogące wspierać pacjentów onkologicznych w trakcie tradycyjnej terapii, ale także bardzo szkodliwe działania, mogące diametralnie pogorszyć stan chorego.

Należy pamiętać, że zaniechanie leczenia zalecanego przez lekarzy specjalistów na rzecz metod niekonwencjonalnych lub łączenie ich ze standardowym leczeniem onkologicznym bez wiedzy lekarza jest niebezpieczne.

O co warto zapytać lekarza na tym etapie?

• Czy należy skonsultować się z innymi specjalistami?
• Jaki rodzaj terapii jest najlepszy dla mojego dziecka?
• Jaki jest cel tego rodzaju terapii?
• Czy leczenie będzie wiązało się z zabiegiem operacyjnym?
• Jak będzie przebiegała terapia?
• Jak może zmienić się wygląd dziecka oraz funkcjonowanie jego organizmu?
• Czy dziecko będzie potrzebowało również innych rodzajów leczenia, dodatkowych zabiegów?
• Jeśli tak, to na czym będą one polegały?
• Jaki jest cel tych dodatkowych zabiegów?
• Jakie mogą być skutki uboczne terapii?
• Jak możemy przeciwdziałać skutkom ubocznym terapii?
• Czy moje dziecko w przyszłości będzie mogło mieć dzieci?
• Jakie mogą być odległe następstwa terapii?
• Na co powinniśmy uważać po zakończeniu terapii?
• Czy są prowadzone badania kliniczne, które mogą być odpowiednie dla mojego dziecka?
• Co z metodami alternatywnymi o których słyszałem/am – czy są one bezpieczne?
• Jak szybko musimy rozpocząć leczenie?
• Czy możemy jakoś wpłynąć na skuteczność terapii?
• Jaki jest następny krok?

Co się stanie po leczeniu?

Pozytywne zakończenie terapii przeciwnowotworowej to wielka ulga dla małego pacjenta i jego najbliższych, jednak to nie koniec walki. Wyzwaniem na przyszłość jest mierzenie się z myślami na temat możliwego nawrotu choroby, nawet jeśli nigdy do niego nie dojdzie. W ciągu kolejnych lat po zakończeniu leczenia dziecko będzie odwiedzać swojego lekarza onkologa. Początkowo są to wizyty w kilkumiesięcznych odstępach, z czasem – im dłużej pacjent pozostaje zdrowy, tym częstotliwość wizyt bardziej spada.

Bardzo ważne jest, aby zabierać dziecko na wizyty kontrolne oraz omawiać z lekarzem wszelkie niepokojące objawy. Lekarz będzie przeprowadzał badanie fizykalne, a jeśli zajdzie taka potrzeba również badania mające na celu wykluczenie nawrotu nowotworu. Niektóre z metod leczenia nowotworów mogą nieść ze sobą ryzyko wystąpienia odległych skutków ubocznych, a część z nich może pojawić się po wielu latach od zakończenia terapii. Dlatego tak ważne jest aby upewnić się, że dziecko regularnie odwiedza lekarza, nawet gdy jest już dorosłe. Dzięki takim wizytom można kontrolować pojawiające się problemy.

Choroba nowotworowa i terapia są bardzo trudnym okresem zarówno dla chorego jak i jego najbliższych. Ten trudny czas może również przynieść nowe spojrzenie na życie. Na naszej stronie poza informacjami medycznymi znajdziesz poradniki na temat odległych następstw leczenia choroby nowotworowej i sposobów zmagania się z problemami emocjonalnymi, porady dietetyczne, a także dział „biblioteczka”, w którym publikujemy ciekawe propozycje dla rodziców oraz książki dla dzieci pomagające małym pacjentom lepiej zrozumieć sytuację, w której się znaleźli.