W większości przypadków pierwszym etapem leczenia dziecka z guzem mózgu jest zabieg neurochirurgiczny, polegający na wycięciu części bądź jeśli to możliwe całości zmiany nowotworowej. Następnie, w zależności od rodzaju nowotworu i protokołu postępowania włączane są chemioterapia lub radioterapia. Zaburzenia neurologiczne, jako skutki uboczne leczenia, powinny być objęte nadzorem przez fizjoterapeutę specjalizującego się w terapii neurologicznej.
Kiedy rozpocząć?
Badania przeprowadzone na dzieciach z guzami mózgu potwierdzają korzystny wpływ kompleksowej rehabilitacji na ich wyniki funkcjonalne po leczeniu pierwotnego guza mózgu [1].
Badania przeprowadzone w USA na 3815 dzieciach z uszkodzeniem OUN jednoznacznie wskazują na korelację między funkcjonalnością dziecka po urazie OUN a czasem rozpoczęcia rehabilitacji. W badaniach wykorzystywano skalę WeeFIM, która wiąże się z określeniem poziomu funkcjonowania dziecka w trzech aspektach: samoobsługi, poruszania się i komunikowania się. Wyższe wyniki w skali WeeFIM uzyskiwały dzieci, które rozpoczęły rehabilitację w krótkim czasie od incydentu oraz te, które miały stosunkowo krótki czas pobytu w szpitalu [2]. Istota prowadzenia wczesnej rehabilitacji dzieci z guzami mózgu w trakcie leczenia jest oczywista.
Jeśli tylko stan dziecka pozwala i jest zgoda lekarza prowadzącego, rozpoczęcie terapii funkcjonalnej już na oddziale szpitalnym powinno odbyć się jak najwcześniej [2]. Terapia oddechowa, instruktaż rodzica, edukacja transferowa, pozycjonowanie dziecka czy pionizacja mogą odbywać się również w warunkach przyłóżkowych bez użycia specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego.
Jaką metodę terapii wybrać?
Złożoność problemu i indywidualność każdego dziecka uniemożliwiają fizjoterapeucie znalezienie jednego, uniwersalnego schematu postępowania, zestawu ćwiczeń czy doboru jednej z metod rehabilitacji.
Postępowanie powinno odbywać się zgodnie z wytycznymi ICF, to znaczy być pracą na poziomie struktury, aktywności i partycypacji. To podstawa prowadzenia terapii z dziećmi onkologicznymi z zaburzeniami neurologicznymi.
Łączenie technik i wspomagań kilku metod rehabilitacyjnych może być pomocne. Badania przeprowadzone przez Müller i innych potwierdzają korzystny wpływ łączenia programu rehabilitacji stacjonarnej obejmującej standardową fizjoterapię, a także terapię wodną i hipoterapię na kontrolę postawy i chodu po leczeniu pacjentów pediatrycznych z chorobą nowotworową [3].
Wspólnie obrane cele terapeutyczne, bliższy i dalszy powodują, że powodzenie terapii jest możliwe. Istotnym elementem jest również dobór sprzętu ortopedycznego, którego zastosowania często wymagają pacjenci neurologiczni, zwłaszcza w początkowej fazie leczenia.
Prowadząc dziecko onkologiczne z zaburzeniami neurologicznymi, w swojej praktyce fizjoterapeutycznej korzystam przede wszystkim z metody NDT – Bobath, która dedykowana początkowo dzieciom z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym jest obecnie koncepcją otwartą, wciąż rozwijającą się i może być modyfikowana pod kątem potrzeb konkretnego pacjenta. Elementy pracy na powięzi, techniki NDT – Bobath dla osób po uszkodzeniach OUN, elementy pracy z zakresu Integracji Sensomotorycznej pozwalają nam sukcesywnie osiągać postawione cele terapeutyczne.
Terapia funkcjonalna to między innymi praca nad czynnościami dnia codziennego, takimi jak: mycie, ubieranie, przemieszczanie się. Samodzielność dziecka jest często naszym głównym celem terapeutycznym. W zależności od jego wieku jest to trening poprzez zabawę lub jego pasje czy zainteresowania. To one pozwalają nam znaleźć chęci do wspólnego działania tak, by w momentach pogorszenia lub braku oczekiwanych efektów utrzymać poziom motywacji dziecka do dalszej terapii.
Zasadniczym aspektem usprawniania dzieci onkologicznych z deficytami neurologicznymi jest jednak współdziałanie. Indywidualnie dobrany program terapeutyczny zrzeszający zarówno fizjoterapeutę, neuropsychologa, neurologopedę, terapeutę widzenia czy terapeutę ręki może przyspieszyć powrót dziecka do sprawności [1].
Jak często działać?
Intensywność terapii uwarunkowana jest przede wszystkim stanem konkretnego dziecka i jego potrzebami. Trzeba zacząć krok po kroku, dopasowując się do momentów pogorszenia stanu dziecka, które często towarzyszą leczeniu. Kontrolne wizyty szpitalne i pobyty związane z przyjęciem radioterapii czy chemioterapii wiążą się również z odstąpieniem od regularnej pracy w gabinecie fizjoterapeutycznym czy na turnusie rehabilitacyjnym. Dlatego ważna jest edukacja rodzica, który w tych trudniejszych momentach może odpowiednio wspomagać swoje dziecko.
My, fizjoterapeuci pracujący z dziećmi z guzami mózgu, cierpliwie czekamy na swoją kolej, na „silniejszy" dzień, na okres remisji. To wtedy możemy wprowadzać nasze plany terapeutyczne w czyn. Jesteśmy do dyspozycji podczas trwania całego leczenia onkologicznego.
Bibliografia:
- PuliyodilA. Ph., Ayyangar R., Vanderbilt J. i wsp.: Rehabilitation Outcome in Children After Treatment of Primary Brain Tumor. Arch Phys Med. Rehabil Vol 75, January 1994.
- Rice S., Blackman J., Braun S i wsp.: Rehabilitation of Children With Traumatin Brain Injury: Descriptive Analysis of Nationwide Sample Using the WeeFIM. Arch Phys Med. Rehabil Vol86, April 2005.
- Müller C., Rosenbaum D., Krauth K.: Prospective Evaluation of Postural Control and Gait in Pediatric Patients with Cancer After a 4-Week Inpatient Rehabilitation Program. Am J Phys Med Rehabil, 2017 Sep; 96(9):646-653.
- Msall ME., DiGaudio K., Rogers BT. i wsp.: The Functional Independence Measure for Children (WeeFIM). Conceptual basis and pilot use in children with developmental disabilities. Clin Pediatr (Phila). 1994 Jul;33(7):421-30.
- Vargo M.: Brain Tumor Rehabilitation. Am J Phys Med Rehabil. 2011 May; 90 (5Suppl 1): S50-62.
- Krasovsky T., Barak Sh., Silberg T. i wsp.: Factors Associated With Gains in Performance During Rehabilitation After Pediatr ic Brain Injury Growth Curve Analysis. Am J Phys Med Rehabil. 2020 Apr;99(4):310-317.
- Day A., Slomineab B., Salama Ch. i wsp.: Functional Gains in Children Receiving Inpatient Rehabilitation After Brain Tumor Resection. Arch Phys Med. Rehabil, 2011 Nov; Vol. 102, Issue 11, 2134-2140.
- Szołkiewicz A., Adamkieiwcz-Drożyńska E., Balcerska A.: Guzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci – analiza objawów i propozycje diagnostyczne. Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 3, 181–185.
- Kushner D., Amidei Ch.: Rehabilitation of motor dysfunction in primary brain tumor patients. Neuro-Oncology Practice 2(4), 185–191, 2015.